- ...
- home
- nieuws
- the roeg ...
The Roeg Files: The Witches (1990)
Drie fantasierijke kunstenaars_ waarvan de eerste twee al voor de release van de film overleden waren _ bundelden hun krachten en het resultaat was dan ook bijzonder origineel en geïnspireerd. Aartsverteller Roald Dahl leverde het verhaal. Muppet-meester Jim Henson produceerde en zijn Creature Shop vervaardigde de prothesen voor de heksen en de animatronic muizen en ratten. En regisseur Nicolas Roeg stond garant voor een intens cinematografische herschepping van het literaire materiaal.
Deze Dahl verfilming wordt soms verweten dat het een vreemde carrière keuze is van Roeg, maar de regisseur spreekt dit tegen: “Al mijn films zijn atypisch en al mijn films onthullen hoe mijn brein werkt.” Ook het feit dat Roeg toen (met zijn vrouw en actrice Theresa Russell) twee jonge zoontjes had, opende een nieuwe wereld voor hem. “Je moet hen voor het slapengaan verhalen voorlezen. Zo ga je beseffen wat een vertelsel meeslepend maakt. The Witches is een sterk avontuur dat basale emoties losmaakt. Je gaat er van uit dat dat je met ouder worden deze emoties verliest, maar dat is niet zo. Daarom kan de film ook door volwassenen gewaardeerd worden. Ik was geïntrigeerd door de uitdaging om de ideeën uit het verhaal als een sprookje te verpakken.”
De eerste film van Roeg die ook voor zijn kleine kinderen bestemd was, is inderdaad een prachtsprookje over het diabolisch kwaad dat onder het ogenschijnlijk normaal gedrag voortdurend op de loer ligt, wachtend op de eerste de beste gelegenheid om hard toe te slaan. De toon van de film is macaber maar toch ook grappig en uitbundig. Roeg weet aan het mysterieuze en angstaanjagende een betoverende glans te geven, zoals in de korte flashback waarmee de film opent: het verhaal van een klein meisje dat door een heks wordt ontvoerd en in het schilderij van haar vader terechtkomt waar ze geregeld van plaats verandert, oud wordt en sterft. En hij maakt ook optimaal gebruik van de contrasterende decors (buitenopnamen in Noorwegen en Cornwall; binnenopnamen in de Engelse Bray Studios, het voormalige Hammer House of Horror).
Protagonist is de negenjarige weesjongen Luke die van zijn Noorse grootmoeder Helga (Mai Zetterling) bizarre verhalen te horen krijgt van heksen en hoe ze kinderen haten, hun slachtoffers kunnen ruiken, zich verbergen achter maskers en jeukende pruiken. Zelf ontsnapte ze als kind ternauwernood aan een boosaardige heks _ een ontbrekende vinger is daar het bewijs van is. Als Luke’s Amerikaanse ouders omkomen bij een auto-ongeval brengt Helga hem over naar Engeland.
De twee nemen hun intrek in een hotel aan de Engelse kust waar de "Royal Society for the prevention of Cruelty to Children" een congres houdt. Wat een façade blijkt te zijn voor een heksenconventie. De Grand High Witch (Anjelica Huston) ontvouwt in de barokke vergaderzaal haar snode plannen om alle kinderen van het land in muizen te veranderen door hun snoep te besprenkelen met het toverdrankje Formula 86. Het complot wordt ontmaskerd door Luke die voor hij de hulp kan inroepen van zijn oma _ een experte in hekserij _ zelf in een muis getransformeerd wordt. Vanaf dat moment wordt het verhaal ook verteld vanuit het gezichtspunt van de muizen en deze mouse-point-of-view shots zijn een mooi staaltje van de visuele bravoure van deze ambitieuze fantasy film. De scènes waarin Luke als kleine muis door het reusachtige hotel snelt, soms onder het tapijt door om roofzuchtige katten te ontwijken, en hij in de drukke keuken muizenelixer in de tuinkers soep van de heksen strooit, zijn het werk van een vernuftig regisseur die de wereld van wrede slapstick cartoons driedimensionaal tot leven wekt. Hij wordt daarbij extra ondersteund door zijn vaste componist Stanley Myers die in zijn onstuimige score vaak alludeert naar de fantasy-composities van Bernard Herrmann, zoals The Ghost and Mrs. Muir (1947) en The Three Worlds of Gulliver (1961).
Roeg regisseert minder extravagant dan we van de maker van Eureka en Track 29 gewoon zijn (de plot is zo al uitzinnig genoeg) en zijn vaak terugkerende obsessie met wisselende identiteiten wordt hier geestig ten top gedreven. De van kop tot teen zwartgeklede Anjelica Huston introduceert een flinke dosis camp als de majestatische heks die gretig haar volgelingen terroriseert en haar bevelen blaft met het accent van een nazicommandant. Volgens sommigen is ze zelfs de wildste boze heks sinds Dorothy (Judy Garland) in 1939 terugkeerde uit Oz.
De transformaties van de vulgaire Engelse wijven die zich de pruik van het jeukende hoofd rukken en tot kalende en tandeloze griezels muteren zijn hysterisch hallucinant. (Het lijken wel karikaturen van dragqueens; sommigen worden trouwens door mannen gespeeld). De twee kleine muisjes, Luke en zijn gulzig vriendje, zijn verrukkelijke knaagdiertjes en horen tot het beste wat Henson ooit creëerde. De muizen kwamen in drie formaten: levensgroot, drie keer zo groot en negen keer zo groot bij de handpoppen. Mai Zetterling maakt na vijftien jaar afwezigheid haar comeback als een droom van een verhaaltjes spinnende grootmoeder (al weten de kleintjes allicht niet dat deze gemoedelijke actrice in het Zweden van de jaren 1960 een harde feministische tante was en een aantal seksuele taboes brekende films regisseerde, zoals Doktor Glas en Night Games).
Zoals Michael Wilmington in The Los Angeles Times schreef doet The Witches minder aan een kinderboek denken dan aan aanverwante “volwassen” films waarin kinderen in een horrorhotel belanden, zoals Het Zwijgen (1963) van Bergman of The Shining (1980) van Kubrick. Of ruimer gezien zoals in andere films van Roeg waarin onschuldige wezens verloren lopen in gevaarlijke, perverse werelden.
Een paar afstotelijke beelden maken The Witches ongeschikt voor de allerkleinsten. Voor alle overige bevolkingscategorieën is dit een zeldzaam intelligente familiefilm die nooit neerbuigend op het publiek neerkijkt.
Het is ook het soort film waar distributeurs geen raad mee weten. Formules zijn nu eenmaal makkelijker te slijten dan originele creaties. Het hielp ook niet dat halverwege de opnamen het productiehuis Lorimar overgekocht werd door Warner Bros. The Witches bleef dan ook in de VS lang op de plank liggen en Roeg werd gedwongen een happy end te draaien dat inderdaad heel abrupt en verward overkomt en de toorn opwekte van Roald Dahl in wiens verhaal Luke de rest van zijn leven als een muis spendeert. Afgezien van dit compromis is The Witches een triomf en verrassend genoeg werd het een van Roegs meest financieel succesrijkste film.
Zoals Neil Sinyard terecht opmerkte is The Witches ook een waardige afsluiter van een cyclus horrorfilms uit de jaren 1980 waarin alles draait om gruwelijke transformaties: John Landis’ An American Werewolf in London (1981), Paul Schraders Cat People (1982), Neal Jordans The Company of Wolves (1984). Sommigen zagen er ook een politieke allegorie in over het Engeland van de jaren 1980, waarin Anjelica Hustons opperheks model staat voor Margaret Thatcher en de muizen refereren aan de karakterloze kabinetsleden die ze zo graag vernederde. (In 2020 tekende Robert Zemeckis met Guillermo del Toro als coscenarist, een weinig persoonlijke remake die volgens IndieWire door om het even wie kon gemaakt zijn)
