Hersenschimmen (Mind Shadows)

J. Bernlefs Hersenschimmen was een 'seller' die het verhaal vertelt van een man die dementeert en zijn macht over de taal en zijn herinneringen verliest. Het perspectief van waaruit dit verhaal wordt verteld is dat van de man zelf. Een dergelijke thematiek had, samen met de gekozen benadering ervan, gemakkelijk tot een gekunsteld, zwaar verteerbaar en in zichzelf gekeerd resultaat kunnen leiden. Niets is echter minder waar. Hersenschimmen is juist een heel open en toegankelijke film. Een film die, schijnbaar moeiteloos, inzicht biedt in het lot van zijn hoofdpersonage, en bovendien begrip en gevoel voor dat personage wek . Een ‘tour de force’? Zeker, maar wel een ‘tour de force’ die zich geheel in eenvoud hult. Een belangrijke kwaliteit van deze film is zijn bescheidenheid. Een bescheidenheid die zich uit in een even doordacht als onopvallend gebruik van de mogelijkheden van het medium. De aftakeling van Maarten wordt, heel concreet, getoond aan de hand van alledaagse gebeurtenissen. In het drama van zijn vervreemding van zichzelf en zijn omgeving, in de tragiek van zijn dubbele isolement, wordt de toeschouwer langzaam maar zeker binnengevoerd. Daarbij zit Honigmann haar personage heel dicht op - en onder - de huid. Niet alleen door het gekozen perspectief, maar ook door een specifiek gebruik van filmische middelen als een voice-over en flashbacks. Die middelen zijn natuurlijk gemeengoed. Maar ze worden overal gepast en functioneel aangewend, vermits ze steeds letterlijk van binnen uit komen. Zo krijgt de toeschouwer een inzicht in het innerlijk leven van het personage: het leidt tot een grote verbondenheid met Maarten, maar tegelijk staat het identificatie in de weg.
De kracht van Hersenschimmen is dat de tragiek van Maartens geschiedenis niet zonder meer ter kennis wordt aangeboden, en evenmin volledig wordt uitgespeeld. De wijze waarop de film balanceert tussen betrokkenheid en afstand, maakt zo ruimte vrij voor ontroering. Dat getuigt van respect voor zowel het personage als het publiek. Een respect dat binnen de Nederlandse film over het algemeen zo opvallend afwezig is. (Helena van der Meulen in Skrien, maart 1988)