De Aanslag (The Assault)

De Aanslag gaat voor alles over een man de weigert zijn oorlogsverleden te verwer­ken. Hij probeert het vreselijke dat hem als Jongen overkwam zo definitief te vergeten dat het zal lijken of het helemaal niet gebeurd is. Hij doet alsof de geweld­dadige dood van zijn ouders en zijn broer een boos sprookje is, waar hij als kind eventjes van geschrokken is. Het verhaal is tamelijk eenvoudig. In januari 1945 wordt vlak voor het huis van de familie Steenwijk in Haarlem een collaborerende politiechef door het verzet neergescho­ten. Consternatie... De Duitsers vinden het duidelijk: zij halen de Steenwijks naar buiten, steken het huis in brand en nemen vader, moeder, en de oudste zoon mee. De 12-jarige Anton blijft verschrikt achter.

Na de oorlog heeft hij zich als dokter gevestigd en leidt hij een rustig bestaan. Maar van tijd tot tijd duikt het verschrikkelijke verleden op, vooral na een ontmoeting van een oude verzetsstrijder. Anton wordt achtervolgd door prangende vragen waarop, zo lijkt het, geen antwoord meer mogelijk is; wat is er precies gebeurd? Wie is aan dit alles schuldig geweest?

Scenarist Soeteman veranderde het slot van de roman in emotionele zin, zodat Mulisch' anticlimax de climax van de film wordt: Anton sluit met zijn zoontje zijn eigen jeugd in de armen en wordt, dank zij een camerabeweging omhoog, het middel­punt van een vredesdemonstratie. (Vrij naar NRC en Volkskrant, 07-02-66)