De Aanslag (The Assault)

De Aanslag gaat voor alles over een man die weigert zijn oorlogsverleden te verwerken. Hij probeert het vreselijke dat hem als jongen overkwam zo definitief te vergeten dat het zal lijken of het helemaal niet gebeurd is. Hij doet net of de gewelddadige dood van zijn ouders en zijn broer een boos sprookje is, waar hij als kind eventjes van geschrokken is. Het verhaal is tamelijk eenvoudig. In januari 1945 wordt vlak voor het huis van de familie Steenwijk in Haarlem een collaborerende politiechef door het verzet neergeschoten. Consternatie ... De Duitsers vinden het duidelijk: zij halen de Steenwijks naar buiten, steken het huis in brand en nemen vader, moeder en de oudste zoon mee. De 12-jarige Anton blijft verschrikt achter. Na de oorlog heeft Anton zich als dokter gevestigd en leidt hij een rustig bestaan. Maar van tijd tot tijd duikt het verschrikkelijke verleden op, vooral na een ontmoeting met een oud-verzetsstrijder. Anton wordt achtervolgd door de prangende vragen waarop, zo lijkt het, geen antwoord meer mogelijk is : wat is er precies gebeurd? Wie is aan dit alles schuldig geweest? Scenarist Gerard Soeteman veranderde het slot van de roman in emotionele zin, zodat Mulisch' anticlimax de climax van de film wordt: Anton sluit met zijn zoontje zijn eigen jeugd in zijn armen en wordt, dank zij een camerabeweging omhoog, het middelpunt van een vredesdemonstratie. Fons Rademakers geeft toe dat zijn film wel heel nauwgezet het boek volgt, maar toch vindt hij de film beter dan het boek: "Bij voorbeeld de flashbacks. In de film komt die aanslag in flashbacks terug en wel op zo'n manier dat het veel beter werkt, veel dramatischer ... "