Op de 67e Berlinale spraken de dieren…

Verliefde Berlinale jury bekroont Hongaarse film

Omdat Paul Verhoeven en zijn juryleden op slag verliefd werden op ‘On Body and Soul’ kreeg de film van de Hongaarse Ildikó Enyedi de Gouden Beer op de pas afgelopen 67e Berlinale. Merkwaardig dat die instant verliefdheid tien dagen duurde en niet in gevaar werd gebracht door kwalitatief beter werk als ‘Félicité’, ‘The Other Side of Hope’, ‘A Fantastic Woman’ of andere ‘Ana, mon amour’s’. Films die de behoorlijke 67e editie van de Berlinale kleurden en uiteindelijk toch op het palmares belandden. Volgens insiders was het de poëtische kant van de liefdesgeschiedenis die de film goud bezorgde. Festivaldirecteur Dieter Kosslick was verguld met de motivatie want volgens hem kan poëzie de wereld redden.

Volgens insiders was het de poëtische kant van de liefdesgeschiedenis die de film goud bezorgde.

Blijkbaar ontdekte de Berlinale jury meer poëzie in de Hongaarse film dan de gemiddelde toeschouwer want het zijn vooral de repetitieve en mooie beginbeelden van elkaar besnuffelende herten die voor een kerstkaartachtige sfeer zorgen. Die wordt evenwel guillotinegewijs afgesneden door beelden van een op volle toeren draaiend slachthuis. Met in close-up de kop en de ogen van een ingeklemde koe die op het fatale schot wacht. Het daaropvolgend verwerkingsproces van het beest joeg het aantal vegetariërs in Berlijn fors de hoogte in. Voor de “soul” zorgen de directeur van het slachthuis en een veel jongere nieuwe inspectrice voor de voedselveiligheid. Ze houdt zich streng aan de normen en dat zint de oudere garde niet. Met als gevolg dat de al niet zo sociaal voelende vrouw zich nog meer geïsoleerd voelt. Een onderzoek naar aanleiding van een hormonenschandaal zal de lichamelijk gehandicapte directeur en de licht autistisch lijkende vrouw toch bij elkaar brengen. Blijkt dat zij dezelfde droom hebben. Die van dartelende herten in een winterlandschap. Body en soul komen samen in een liefdesscène die, volgens een collega, zo erotisch prikkelend is als het kijken naar het smelten van een gletsjer. Zo cynisch durven we het niet te stellen maar de cerebrale aanpak van de regisseuse en de enkele losse eindjes in de film zetten een rem op de empathie voor de personages. In de Gouden Beer zit de kern van en voor een goede film maar er is nog werk aan de winkel.

Hoop

De bekroning van ‘On Body and Soul’ kon zowel op instemming als gemor rekenen. Dat laatste kwam van de talloze supporters van ‘The Other Side of Hope’ van de Finse regisseur Aki Kaurismäki. Op zijn eigen droogkomische wijze en stijl brengt hij het verhaal van de Syrische vluchteling Khaled die als verstekeling op een kolenschip in Helsinki aankomt. Hij vraagt te vergeefs asiel aan en komt in contact met een zekere Wikström, een gewezen vertegenwoordiger die zijn geluk beproeft in de horeca. Wikström bezorgt Khaled een job in zijn restaurant en samen gaan ze op zoek naar een betere wereld. Met de lotgevallen van vluchteling Khaled en het schetsen van de huidige onzekere maatschappelijke toestanden kan je moeilijk actueler zijn en Kaurismäki bewijst dat je met humor tot de kern van de problemen doordringt. Zijn positieve boodschap werkt. Voor pessimisme was er volgens Dieter Kosslick trouwens geen plaats op de Berlinale “films met een zwartgallig einde kwamen gewoon niet in aanmerking voor een selectie”. Voor zijn hoopvolle boodschap kreeg Aki Kaurismäki de prijs voor de beste regie. Hij vond het magertjes en verdronk dan maar zijn verdriet.

“films met een zwartgallig einde kwamen gewoon niet in aanmerking voor een selectie” - Dieter Kosslick

Afrika

De met de grote prijs van de jury bekroonde ‘Félicité’ van Alain Gomis straalde eveneens hoop uit en was de vertegenwoordiger bij uitstek van de in de kijker staande Afrikaanse filmproductie. Hoofdfiguur Félicité woont en leeft in Kinshasa en komt er als zangeres aan de kost. Ze kan het hoofd amper boven water houden en haar toestand wordt er niet beter op als haar zoontje bij een ongeval gewond raakt. Met de hulp van een nogal louche Tabu komt Félicité er langzaam bovenop. Naast sterke vrouw Félicité is er in de film een hoofdrol weggelegd voor Kinshasa. De stoffige, warrige stad is een personage in de film en geeft de film nog een extra documentaire waarde. De muziek is nog een ander hoofdpersonage en zorgt zowel voor het overleven van Félicité als voor het oppeppen van haar luisteraars. Tegenover haar vibrerende songs plaatst de regisseur de klassieke tonen van onder meer Arvo Pärt. De confrontatie werkt…

De muziek is nog een ander hoofdpersonage en zorgt zowel voor het overleven van Félicité als voor het oppeppen van haar luisteraars.

Festivaljury’s staan er om bekend dat ze graag zoveel mogelijk films op hun palmares willen. Kwestie van zoveel mogelijk gelukkigen te maken. En omdat niet iedereen op de eerste plaats kan staan, worden er compromissen gesloten. Een mooi staaltje daarvan is de bekroning van Sebastian Lelio’s ‘A Fantastic Woman’ met de prijs voor het beste scenario. Terwijl het eigenlijk een van de beste festivalfilms was. De filmtitel slaat op de jonge Marina die een relatie heeft met de twintig jaar oudere Orlando. Zij zingt in een club en na een uitgebreid verjaardagsfeestje krijgt Orlando een fatale hersenbloeding. Voor Marina zou normaal een rouwperiode aanbreken maar die wordt haar onmogelijk gemaakt door de familie van Orlando. Marina moet zo vlug mogelijk de auto teruggeven en het appartement van Orlando verlaten. Ze mag zelfs de begrafenis van Orlando niet bijwonen. Een en ander heeft te maken met haar geaardheid…

De Berlinale is altijd al een voortrekker geweest in verband met LGTB problematiek en vervulde die rol dus met hoogtes en laagtes opnieuw voortreffelijk.

Sebastian Lelio won met een fenomenale ‘Gloria’ een drietal jaar geleden al de Gouden Beer en moet zich nu met een troostprijs tevreden stellen. Hij heeft wel de verdienste van de transgenderproblematiek aan te pakken en die delicaat in beeld te brengen. Lelio was overigens niet de enige op dat vlak want in de Panorama sectie liep ‘Close-Knit’ van de Japanse regisseur Naoko Ogigami. In die film wordt de kleine en door haar moeder verwaarloosde Tomo opgevangen door haar oom en zijn transgender vrouw. Ook dat zorgt voor tal van familiale spanningen. De Berlinale is altijd al een voortrekker geweest in verband met LGTB problematiek en vervulde die rol dus met hoogtes en laagtes opnieuw voortreffelijk.

Relatie

Daarom hadden velen ook gehoopt op een Zilveren Beer voor de beste vrouwelijke vertolking voor de ‘fantastische vrouw’. Het mocht niet zijn en de Koreaanse Kim Minhee ging met de trofee naar huis. Ze speelt de hoofdrol in ‘Alleen op het nachtelijk strand’ van gefêteerd festivalregisseur Hong Sangsoo. Eerst is ze een actrice die in Hamburg bekomt van de herrie nadat ze een relatie begon met de regisseur en in het tweede deel van de film gaat ze verder in op wat die relatie betekende. De film is het best vergelijkbaar met films uit ‘Les six contes moraux’ van Eric Rohmer waarin de regisseur met veel spirit eindeloos lijkt te palaveren maar toch zinvolle zaken weet aan te brengen over menselijke relaties en maatschappelijke normen en waarden. Hong Sangsoo is, ondanks de muzikale omkadering van Franz Schuberts ‘Quintet’ op dat vlak iets rigider en vooral voer voor een Koreaanse publiek want wat hij vertelt is echt gebeurd. De pers is nog niet uitverteld over de relatie tussen regisseur en actrice.

De toekenning van de Zilveren Beer aan de acteur Georg Friedrich in ‘Bright Nights’ van Thomas Arslan is het dieptepunt van Verhoevens palmares. Waarschijnlijk is de prijs bedoeld om ook een Duitse productie op het prijzenlijstje te brengen maar ‘Bright Nights’ waarin een vader tijdens een trip door Noorwegen de relatie met zijn zoon probeert te herstellen, had zelfs nooit in de competitie mogen staan. Hetzelfde geldt voor ‘Return to Montauk’ van filmveteraan Volker Schlöndorff. De terugkeer van een Duitse schrijver naar New York waar hij de vrouw ontmoet met wie hij jaren geleden een kortstondige relatie had, kon vrijwel niemand boeien. Zelfs al was alles “op waar gebeurde feiten gebaseerd”. Net zoals Max Frisch de auteur van het gelijknamige boek had Volker Schlöndorff ooit een vlammende relatie toen hij in New York aan het draaien was en nog getrouwd was met Margaretha von Trotta. Wat zou er zijn gebeurd indien hij in New York gebleven was. Het kan boeiende cinema opleveren maar dit keer serveert Schlöndorff alleen maar saaie kost opgediend door een nog saaiere Stellan Skarsgard in de hoofdrol.

De toekenning van de Zilveren Beer aan de acteur Georg Friedrich in ‘Bright Nights’ van Thomas Arslan is het dieptepunt van Verhoevens palmares.

Stem

Maar net zoals Dieter Kosslick willen we niet op een negatieve noot eindigen. Daarom bekijken we de Albert Bauer – prijs voor ‘Pokot’ van Agnieszka Holland met een glimlach. De naar de Berlinale stichter genoemde prijs is bedoeld voor een film die nieuwe filmische perspectieven opent. Gewoonlijk is dat het werk van een jongere maar op creativiteit staat uiteraard geen leeftijd. Maar waar Agnieszka Holland de verdiensten haalde om de prijs naar Polen mee te nemen, is een raadsel. Of is het een politieke aanmoedigingsprijs want Agnieszka laat haar kritische stem horen in het verhitte maatschappelijke debat in haar vaderland. Voor het overige viel er, in tegenstelling tot was aangekondigd, weinig te lachen in en met ‘Pokot’. Mens en dier staan er lijnrecht tegenover elkaar. Hebben jagers dieren gedood of hebben dieren een jager omgebracht? Astrologe, vegetariër, excentrieke en burgerlijk ingenieur Duszejko moet het uitzoeken in een film die tabula rasa lijkt te maken met de maatschappij. Samen met ‘On Body and Soul’ en de in het Forum vertoonde niet bijster gelukte ‘Tiere’ gaf ‘Pokot’ de indruk dat de dieren spraken op de jongste Berlinale. De Berlinale als beestenboel, het was eens wat anders.

Samen met ‘On Body and Soul’ en de in het Forum vertoonde niet bijster gelukte ‘Tiere’ gaf ‘Pokot’ de indruk dat de dieren spraken op de jongste Berlinale.

Liefde

‘Ana, mon amour’ van de Roemeense Calin Peter Netzer neemt met de prijs voor de beste artistieke bijdrage - met name voor de montage - de laatste plaats in op het palmares. Voor velen ten onrechte want de film liet een diepe indruk na tenzij bij hen die het vrouwelijke hoofdpersonage Ana alleen maar irritant vonden. Ana maakt een onzekere indruk maar wordt goed opgevangen door haar vriend Toma. Als zij paniekaanvallen heeft, verzorgt hij haar als niet een en samen met haar gaat hij op zoek naar de oorzaak van haar mindere fysieke en mentale toestand. Ana’s ouders zijn gescheiden en ze is wellicht misbruikt door haar vader. Vanaf Ana’s zwangerschap beginnen de rollen tussen het koppel om te keren. Ana wordt sterker en Toma voelt de grond onder zijn voeten wegschuiven. Hij zoekt hulp bij een psychoanalist… ‘Ana, mon amour’ omspant een zestal jaar uit de relatie tussen Ana en Toma en tussendoor krijg je ook scènes uit het dagelijkse leven in Roemenië voorgeschoteld. Onverschillig laat de film je niet en hij is vooral een bezinning over wat liefde eigenlijk is. Wat is bijvoorbeeld de grens tussen zorgen voor iemand en iemand liefhebben? ‘Ana, mon amour’ onderstreept nog maar eens de kwaliteiten van de hedendaagse Roemeense film.

Onverschillig laat de film je niet en hij is vooral een bezinning over wat liefde eigenlijk is. Wat is bijvoorbeeld de grens tussen zorgen voor iemand en iemand liefhebben?

Om in te spelen op de hoge vlucht van de documentaire film en na het succes van ‘Fuocammare’ vorig jaar, werd een speciale prijs voor dat genre in het leven geroepen. De competitiefilm ‘Beuys’ van Andres Veiel greep echter naast die prijs. Volgens de jury omdat er weinig toegevoegde waarde was aan de archiefbeelden over de beroemde revolutionaire beeldenstormer. Alles begint met de herrie aan de kunstacademie in Düsseldorf waar lesgever Beuys aan de kant wordt gezet omdat hij het klassieke idioom van de kunstgeschiedenis doorbreekt. Verder zien we hem aan het werk in New York en als inspirerend voorbeeld voor jongeren. Altijd maar heilige huisjes omkegelend. Met de glimlach. Want dat Beuys iemand met humor was, dat was de maker van de documentaire het meest opgevallen.

Muur

De 67ste Berlinale zal de geschiedenis ingaan als een van de meest politieke uit de geschiedenis. Niet dat de makers van de vertoonde films drie jaar geleden al wisten dat president Trump er aan kwam. Maar omdat iedere gelegenheid goed was om af te geven op de nieuwe president. Tussen veel vrijblijvende opinies kwam een mooi en krachtig statement van Dieter Kosslick die omringd door juryvoorzitter Paul Verhoeven en actrice Sienna Miller als ruggensteun voor het Mexicaanse jurylid Diego Luna aan een stukje Berlijnse muur een “pop-up demonstratie” hield. Een stukje verbeelde hedendaagse geschiedenis die perfect aansloot bij de eerder vertoonde geschiedkundige films als ‘Viceroy House’ en nog meer bij ‘Hostages’ een knappe Georgische film over jongeren die in 1983 in Tbilisi een vliegtuig kaapten om aan de verstikkende levensomstandigheden in Georgië te ontsnappen. De in de Panorama sectie vertoonde film had een plaats verdiend in het Berlinale Palast en had zeker hoog gescoord op het palmares. De zorgvuldig gereconstrueerde kaping liep tragisch af en je kijkt er vanop dat Sovjetburgers slechts in 1991 toelating kregen om vrij naar het buitenland te reizen. Amper vijfentwintig jaar geleden dus… Inmiddels staan niet de Russen maar de Chinezen aan onze deur. Zij hebben na onze voetbalclubs onze Europese arthouses in het vizier. Redding uit het Oosten?