Niet te missen: Claude Lanzmanns vier zussen (Deel 2)
Claude Lanzmann interviewde Biren op het einde van de jaren zeventig van de vorige eeuw en herleidde het gesprek nu onder de titel ‘Baluty’ tot iets meer dan een uur. Zij overleefde het getto van Lodz en vertelt honderduit over het leven in het getto waar in tegenstelling van dat in Warschau nooit een opstand uitbrak. Corruptie was er schering en inslag en wie nog aan een bepaald Poolse antisemitisme zou twijfelen, moet eens goed naar Paula Biren luisteren.
Politieagente in getto
Zijzelf genoot van kleine privileges en bracht het zelfs tot politieagente in het getto. Daarbij moest zij voor orde zorgen op straat en de zwarte markt tegengaan. Lang duurde dat allemaal niet en toen het getto werd opgegeven, werd Auschwitz de volgende statie in de kruisweg van Paula Biren. Alleen zij en haar zus overleefden de gruwel. Paula keerde nooit naar haar geboorteland terug, ze voelde zich er een banneling en overleed twee jaar geleden op 94-jarige leeftijd.
In haar soms door schuldgevoel getekend getuigenis vertelt ze over Chaim Mordechai Rumkowski die als oudste van de Joodse Raad het getto met harde hand leidde. IJdelheid was de man niet vreemd en Biren noemt hem dan ook met zijn bijnaam ‘Koning Chaim’. Zijn samenwerking met de Duitsers is tot op heden controversieel want Rumkowski beweerde dat hij door zijn optreden duizenden levens redde. Zelfs al moest hij daarvoor, naar eigen zeggen, “ledematen van het joodse lichaam afsnijden”.
Geef mij uw kinderen
In ‘Baluty’ (de naam van een wijk in Lodz) wordt pijnlijk duidelijk om welke ledematen het op een bepaald moment ging. Om de overbevolking van het getto enigszins tegen te gaan, eisten de Duitsers begin september 1942 de uitlevering van 24.000 joden. Ouderen, zieken en stervenden kwamen daarvoor het eerst in aanmerking. Die hadden sowieso niet lang meer te leven, was de redenering. De andere bevolkingsgroep waren de kinderen van 0 tot 10 jaar.
Rumkowski kon na veel onderhandelen het aantal joden tot 20.000 terugbrengen en de tienjarigen sparen. Zijn speech en oproep “Vaders, moeders. Geef mij uw kinderen” werd berucht en krijgt dankzij Paula Birens woorden een zeer concrete dimensie. Niet alle moeders gingen immers in op Rumkowski’s eis. Hijzelf werd in 1944 met de resterende bewoners van het getto naar Auschwitz afgevoerd en er vermoord. Zijn ambivalente houding ten overstaan van de Duitsers redde hem niet. Hoe onmenselijk de keuze was waarvoor Rumkowski geplaatst was, toch miste hij volgens Primo Levi “een sterk moreel gestel”.
De Kastnertrein
De rol van joodse leidende figuren komt eveneens ter sprake in ‘L’Arche de Noé’ met daarin het levensverhaal van Hanna Marton. Terwijl er 450.000 Hongaarse joden op transport werden gezet naar Auschwitz-Birkenau zat zij samen met 1684 andere joden op de trein der vrijheid naar Zwitserland. Een en ander kaderde in de poging van Adolf Eichmann om joden vrij en gerust te laten in ruil voor duizenden stevige vrachtwagens van de geallieerden. Mocht dit gelukt zijn dan was er een wig gedreven tussen de geallieerden. Eichmann’s voorstel werd afgewezen maar sommige Joodse leiders zagen de kans om, weliswaar op kleinere schaal, joden van de deportatie te redden.
Zionist, advocaat en journalist Rudolf Kastner was zo iemand en hij maakte een deal met de Duitsers om een trein vol joden naar Wenen te sturen. Prijskaartje: 1000 dollar per persoon. Wie niet zoveel kon betalen, kon zich laten sponsoren en dat er veel geduw, getrek en ook wat corruptie aan te pas kwam om op de Kastnertrein te geraken, spreekt voor zich. Kastner werd verweten dat er wel een bijzonder groot contingent joden uit zijn geboortestad Cluij kwam. Onder hen Hanna Marton en haar man.
Douchen in Bergen Belsen
Tijdens het interview houdt Marton een klein rood notitieboekje bij zich. Ze weet precies wat ze vertelt. Haar getuigenis is bijzonder ontroerend en ze herinnert zich haarscherp dat de trein in plaats van naar Wenen naar Bergen Belsen ging waar ze allemaal moesten douchen.
Tot de dag van vandaag is Rudolf Kastner een omstreden figuur en persoonlijkheid. Volgens sommigen verkocht hij zijn ziel aan de duivel. Na de oorlog werd hij in Israël ter verantwoording geroepen en veroordeeld. Hij werd evenwel vermoord vooraleer de uitspraak viel en werd in 1958 door het Opperste Gerechtshof in Israël van alle blaam gezuiverd. Zijn moordenaar “zou het nu niet meer doen”.
Aan welke kant Hanna Marton staat, laat zich raden. Zij zat op een moderne versie van de Ark van Noé. Alleen de vredesduiven ontbraken bij de aankomst.