FFGent toert op 20 maart met Spike Jonzes 'Her'

Joaquin Phoenix speelt in Her een schrijver uit Los Angeles die op scheiden staat en verliefd wordt op een operating system. Deze OS, Samantha genoemd, doet veel meer dan zijn laptop besturen en de praktische zaken regelen in zijn rommelig vrijgezellenleventje. Ze (want hij heeft voor de vrouwelijke versie van het programma gekozen) kan ook aan zijn romantische verlangens tegemoetkomen en op virtuele wijze in zijn seksuele noden voorzien. Samantha maakt deel uit van een nieuwe OS generatie die een intuïtieve intelligentie bezit, wat hen in staat stelt om zich emotioneel te ontwikkelen zoals mensen dat kunnen. Via een oortje nestelt ze zich in zijn brein en gaat ze algauw zijn gevoelsleven beheersen. Want Theodore wordt smoorverliefd op zijn onzichtbare partner. Op haar stem dus, die dankzij de voiceover van Scarlett Johansson ongelofelijk sexy en bedwelmend is.

De geloofwaardigheid van de premisse valt of staat natuurlijk met de stem-vertolking van de onzichtbare actrice. De nuance die Scarlett Johansson in haar auditieve portrettering legt is zo verbluffend dat je gaat vergeten dat Samantha niet meer is dan een algoritmische constructie. Wat des te opmerkelijker is omdat die rol oorspronkelijk ingesproken werd door Samantha Morton (bekend als ‘precog’ in Spielbergs thematisch verwante Minority Report uit 2002). Tijdens de postproductie vond regisseur Spike Jonze toch dat er iets ontbrak en werd haar stem vervangen door deze van Scarlett Johansson, een klus die ze in het weekend moest klaren omdat ze tijdens de week een andere film aan het opnemen was.

Her speelt zich af in een Los Angeles uit de nabije toekomst dat tegelijk zeer herkenbaar is (we noteren zekere moderne architecturale mijlpalen als Frank Gehry’s Disney Concert Hall) maar ook lichtelijk onwezenlijk is. Fragmenten van het wolkenkrabber landschap werden op locatie gedraaid in Shanghai – beelden die door de hyperrealistische definitie van het digitale beeld paradoxaal genoeg iets kunstmatig krijgen. Jonze’s pastelkleurige en helder verlichte toekomst waarin iedereen perfect op elkaar afgestemde hipsterkleren draagt, is zeker geen dreigend dystopia, de zachte retro-stijl heeft zelfs iets gezelligs en harmonieus. Maar tegelijk krijgt die wereld iets akelig onpersoonlijk en uniform, alsof de wereld getransformeerd is tot één grote multinational esthetiek, meer Apple dan Coca-Cola.
Dit dromerig ‘realistische’ environment (Jonze beschrijft de toon van de film als ‘pop melancholy’) geeft aan de film de passende visuele textuur. Tenslotte is dit een projectie in de nabije toekomst van de moderne dating realiteit, waarbij zelfs tijdens de meest intieme ontmoetingen mensen voortdurend hun smartphones checken elektronische gadgets in grote mate onze handelingen en gedrag gaan bepalen. Een wereld waarin er hoe langer hoe minder iets kan beleefd worden zonder hoogtechnologisch assistentie of registratie.

Niet dat het de bedoeling is van Spike Jonze om ons met een moraliserend anti-technologie lesje om de oren te slaan. In een interview in Sight & Sound zei hij daarover: ‘Het is al te makkelijk om te zeggen dat technologie connecteert of niet connecteert. Het is allemaal niet zo zwart-wit. De discussie is veel ingewikkelder en het zijn die grijze zones die me interesseren. Ik probeerde een film te maken die alle contradicties vat in mijn eigen gevoelens niet alleen betreffende technologie maar ook inzake romantische relaties _ hoe onze verlangens en onze angsten om met anderen verbonden te zijn en om gezien te worden elkaar voortdurend tegenspreken.’

Her is een dating film voor de cyber-age waarin de mogelijkheden die nu al dankzij het internet en de sociale media voor het grijpen liggen nog wat consequenter worden doorgedreven. En waarin mensen tot in het extreme technologie gebruiken om de pijn en de teleurstellingen te omzeilen die met echte menselijke connecties gepaard gaan. Tegelijk met deze actuele dimensie, stelt Her ook de geijkte filosofische vragen die zoveel SF verhalen en films beheersen en te maken hebben met de essentie van menselijk bewustzijn, wat menselijk leven uniek maakt en hoe de maatschappij van de toekomst zal omgaan met de almaar grotere verstrengeling tussen het menselijk organisme en gesofistikeerde technologieën.

Het mooie aan Her is dat het SF-kader wel een apart klimaat schept maar nooit het verhaal domineert of in een andere werkelijkheid slingert. De relatie tussen Theodore en Samantha voelt volkomen reëel aan. Samantha komt niet over als een vorm van artificiële intelligentie maar als een volwaardige fantasiepartner. Ondanks het feit dat de helft van het stel onzichtbaar blijft en niet echt is, ondergaat hun relatie alle schommelingen en ups en downs van een eeuwenoud verhaal van een romantische relatie. Dat gaat van ontluikende liefde over alles verterende passie tot desillusie wanneer een van de twee er een punt wil achter zetten. Er zijn de verplichte scènes waarbij de nieuwe partner voorgesteld wordt aan de vrienden, een kleine crisis tijdelijk voor het stopzetten van de relatie zorgt en de knagende jaloezie wanneer een van de partners vreemd gaat. Het virtueel karakter van een van de partners zorgt natuurlijk voor geheel nieuwe spanningen en frustraties binnen die vertrouwde dynamiek. Zo is Theodore volledig van de kaart wanneer Samantha een jonge vrouw inschakelt om tijdens de seks als haar surrogaat lichaam te dienen.

Anders dan zovele SF-films waarin soortgelijke thema’s rond kunstmatige intelligentie aan de orde waren(Stanley Kubricks 2001: A Space Odyssey, Ridley Scotts Blade Runner, Steven Spielbergs A.I. en Minority Report) is Her geen opzienbarende hoogtechnologische tour de force. Maar het is wel een heuse krachttoer inzake minimalistische vertelkunst. Tenslotte zie je bijna een hele film lang een man praten en communiceren met een onzichtbare geliefde. De visuele expressie van het drama wordt volledig geconcentreerd op één acteur, terwijl zijn tegenspeelster radicaal off screen blijft en alleen een auditieve présence heeft. Joaquim Phoenix geeft als de kwetsbare, melancholische en in zichzelf gekeerde Theodore misschien wel de vertolking van zijn leven. Het is een heuse prestatie om zo’n genuanceerde vertolking te geven zonder enige visuele interactie, maar het meest indrukwekkend is dat zijn ‘solo’ vertolking nooit als een stunt overkomt en je zelfs geleidelijk het totaal kunstmatige van de pseudo-futuristische premisse gaat vergeten.

INVENTIEF CONCEPTUEEL
Het concept van Her is al even uniek en vindingrijk als de eerste film waarmee de bejubelde videoclipregisseur Spike Jonze (1969) furore maakte: Being John Malkovich (1999) waarin een poppenspeler (John Cusack) in een kantoor tussen de 7e en 8e verdieping op een archiefkast stuit die een poort blijkt waardoor hij in het hoofd van acteur John Malkovich binnenstapt.
Opmerkelijke ideeën, verborgen werkelijkheden, vreemde concepten en inventieve vondsten beheersen ook de volgende films van Spike Jonze: Adaptation (2002) en Where the Wild Things Are (2009). Zijn eerste twee films werden geschreven door Charlie Kaufman, zijn derde film was gebaseerd op een kinderboek van Maurice Sendak, bewerkt door Dave Eggers. Her is de eerste film die volledig aan zijn brein ontsproten is en is daarom ook zijn meest persoonlijke film.
Spike Jonze maakt deel uit van een generatie filmmakers die in de jaren negentig grensverleggende muziekvideo’s maakte , onder wie ook David Fincher, Mark Romanek en Michel Gondry. Zijn bekendste clips maakte hij voor Fatboy Slims Weapon of Choice, de Beasty Boys’ Sabotage, Björks It’s Oh So Quiet en Daft Punks Da Funk.

'Her' van Spike Jonze (Where The Wild Things Are, Being John Malkovitch)
met Joaquin Phoenix, Amy Adams, Rooney Mara en Scarlett Johansson speelt op
donderdag 20 maart om 20u15 in Kinepolis Gent, Kortrijk, Antwerpen, Leuven en Hasselt.

Klik hier om je tickets te bestellen.