FFG toert op 21 november met 'The Immigrant'
Dit is inderdaad de eerste film van James Gray die wordt verteld vanuit het perspectief van een vrouwelijk personage (dat op één korte scène na, in elke scène aanwezig is). Een tweede opmerkelijk verschil met de vorige films van Gray is dat The Immigrant ondanks de criminele activiteiten die erin geëtaleerd worden veel minder thuishoort in het misdaadgenre dan dat het een regelrecht melodrama is in de meest nobele betekenis van die term. Maar dan geen flamboyant melodrama zoals de melo-maestro’s uit de fifties serveerden (Douglas Sirk, Vincente Minnelli) wel een ingetogen tearjerker die in zijn onbeschroomde emotionele intensiteit en picturale zuiverheid teruggrijpt naar de grote voorbeelden uit de stille film. In veel scènes waarin Marion Cotillard lijdzaam maar sereen de grootste tegenslagen incasseert, ga je spontaan aan Lillian Gish denken. De titel van een van de mooiste melodrama’s die deze stille film diva met D.W.Griffith maakte, Broken Blossoms (1919), is overigens perfect toepasselijk op zowel het personage dat Marion Cotillard speelt als op de quasi spirituele dimensie van haar vertolking.
The Immigrant vertelt het noodlottig verhaal van een jonge Poolse vrouw, Ewa Cybulska, die haar geboorteland ontvlucht om haar geluk in Amerika te beproeven. De film begint met haar aankomst per boot in de haven van New York in 1921. Het eerste wat de nieuwkomers in de winterse mist ontwaren is het Vrijheidsbeeld maar eens ze op Ellis Island de medische keuring ondergaan (een contrast dat onvermijdelijk echo’s oproept aan Elia Kazans America, America uit 1963 en aan de beginscènes van Francis Ford Coppola’s The Godfather Part II uit 1974) proeven ze al volop de bitterheid van de Amerikaanse droom.
Ewa wordt meteen gescheiden van haar zus die harteloos naar de tuberculoseboeg wordt afgevoerd en in quarantaine geplaatst. Beschuldigd van onzedelijke activiteiten (we vernemen later dat ze verkracht werd) , scheelt het niet veel of Ewa krijgt zelf een retourticket richting Oude Continent. Gelukkig (?) voor haar is er een man, Bruno Weiss die zich over haar lot lijkt te bekommeren en haar middels omkoperij van de douane illegaal het land binnensmokkelt. Aanvankelijk denkt ze voor een impresario te werken: de man runt in de armzalige wijk Five Points een goedkope burlesque-show maar na de vertoning worden zijn schaars geklede actrices die de poses moeten aannemen van Arabische of Oriëntaalse prinsessen te koop aangeboden aan de hoogste bieder. Eenmaal ze beseft dat ze in de klauwen terechtkwam van een gewiekste en gefolterde pooier (een kolfje naar de hand van Gray’s fetisj acteur Joaquin Phoenix) zit ze als een rat in de val. Ze ziet toch een kans om zich uit de greep van Bruno te bevrijden als ze zijn neef ontmoet, de goochelaar Orlando (Jeremy Renner) die een en al zachtmoedigheid en devotie lijkt alhoewel zijn beloftes over een bevrijdende reis westwaarts even illusoir blijken als zijn goocheltrucjes. Maar zelfs al lijken de twee mannen in haar leven water en vuur, ze hebben met elkaar gemeen dat ze haar beiden voor zichzelf willen.
Ewa spendeert de rest van de film met pogingen om met haar zus herenigd te worden. Ze botst daarbij op het ene obstakel na het andere. Overal heersen dezelfde exploitatie-mechanismen. Om te overleven moet deze diepgelovige vrouw stelen en zich prostitueren, maar nooit laat ze de moed zakken of verzoent ze zich met haar slachtofferrol, altijd blijft ze vechten tegen onrecht, tegenslag en vernedering.
Wat deze prent ondanks de allusies naar de stille film toch ook modern maakt, is de complexiteit van de donkere held die Joaquin Phoenix neerzet en de evolutie in de relatie tussen deze joodse pooier en zijn nieuw slachtoffer. De meester blijkt zelf ook slaaf te zijn _ slachtoffer van zijn duistere impulsen. Hoe meer we meegaan in deze film, hoe meer dit aanvankelijk schimmig personage een tragische diepgang verwerft.
The Immigrant is het portret van een vrouw die in alles _ de manier waarop ze praat, beweegt, reageert _ zeer fragiel overkomt maar dankzij haar overlevingsinstinct toch ook een grote kracht ontwikkelt. In Marion Cotillard vond Gray een actrice die onder haar breekbare verschijning wilskracht en taaiheid uitstraalt. In de Lower East Side waarin ze met de moed der wanhoop probeert het hoofd boven water te houden is er weinig reden tot hoop, maar Gray toont hoe zelfs de dofste ellende toch wat vergeten wordt dankzij de magische momenten van de showbizzactiviteiten. Zo is er het levitatie nummer waarbij de door Jeremy Renner gespeelde goochelaar in de lucht zweeft en Gray de toeschouwer de illusie laat delen van het publiek van Ellis Island. Na dit moment waarop Renner de zwaartekracht trotseert is er de scène waarin operazanger Enrico Caruso de arme drommels in vervoering brengt en demonstreert hoe er zelfs in deze infernale omgeving ruimte is voor betovering en verwondering.
Ondanks de feilloze epoque-reconstructie is The Immigrant geen spectaculair fresco maar een intimistisch epos dat zich volledig ontrolt in de beperkte ruimte van Ellis Island en de joodse immigrantenwijk in Manhattan. De buitenopnamen zijn schaars, de film speelt zich haast volledig af in schaars verlichte en benepen panden zonder lopend water en in de overbevolkte cellen op Ellis Island. Als Bruno uit zijn miezerig cabaret geschopt wordt, zet hij zijn mensenhandeltje verder in een tunnel onder Central Park waar al een even grote claustrofobische en naargeestige sfeer van uitgaat.
De terugkerende motieven die Gray doorheen zijn langzaam en geduldig opgebouwd verhaal weeft hebben een grote symboolwaarde zonder nadrukkelijk te zijn. Het eerste shot van de film toont het Vrijheidsbeeld, hét icoon van de Amerikaanse belofte op een beter bestaan en de ‘pursuit of happiness’, maar in plaats van de immigranten te verwelkomen heeft de monumentale dame met de toorts de rug naar de camera en naar hen gekeerd. Als Ewa later tot prostitutie gedwongen wordt defileert ze elke avond verkleed als Vrijheidsbeeld voor het cliënteel.
De poel van ellende waarin Ewa belandt en dreigt weg te zinken wordt door de grote Franse cameraman van Iraanse origine Darius Khondji weergaloos belicht. De hele film baadt in de zachte, okerkleurige gloed van de alomtegenwoordige gaslampen en de cameravorst van David Finchers Seven (1995), Roman Polanski’s The Ninth Gate (1999)en Michael Haneke’s Amour (2012) overtreft zichzelf in de Rembrandt-achtige clair-obscurs. Dit is echter geen gratuite mooifilmerij: de fotografie dompelt ons onder in een wereld vol ongeneeslijke doem en schaarse lichtpunten. En James Gray’s magistrale klassieke mise-en-scène zorgt ervoor dat elke scène, elk shot geladen is met spanning en onderdrukte emotie. De film besluit met een onvergetelijk shot waarmee Gray als het ware zijn discreet meesterschap signeert en zijn geduldig opgebouwde film laat uitmonden in een sublieme fade-out.
What’s in a name?
De oorspronkelijke titel van The Immigrant was Low Life, een verwijzing naar een administratieve categorie van de immigratiedienst van Ellis Island waarmee ongewensten werden aangeduid. Jim Jarmush maakte zijn vriend James Gray ook attent op een boek uit 1991 van de publicist Luc Sante (geboren in België maar op zijn vijfde met zijn ouders uitgeweken naar de VS) dat ook Low Life heet en als ondertitel Lures and Snares of Old New York kreeg. Aan de hand van politierapporten, archieffoto’s en getuigenissen schetst Sante daarin het dagelijkse leven in de Lower East Side tussen 1840 en 1900 (Martin Scorsese putte er ook inspiratie uit voor zijn kroniek Gangs of New York). Sante liet Gray weten dat hij hem niet kon helpen bij zijn research over het leven in de onderbuik van het New York uit de jaren twintig van vorige eeuw en verzette er zich ook tegen dat Gray de titel van zijn boek ontleende. Vandaar dat de film tijdens de opname als The Untitled James Gray project door het leven ging, daarna eventjes de titel The Nightingale opgekleefd kreeg om uiteindelijk herdoopt te worden tot The Immigrant. Een resoluut Chaplineske titel, want verwijzend naar de iconische Charlie Chaplin-klucht uit 1917 waarin de kleine zwerver per boot in de Nieuwe Wereld arriveert en middels een reeks komische fratsen algauw moet vaststellen dat het Beloofde Land iets ander in petto heeft dan hij gehoopt had. Uiteraard kunnen de survivaltactieken die Charlot hanteert niet vergeleken worden met deze van Marion Cotillards Ewa, al hebben deze twee beproefde zielen wel een ding gemeen: hoe hard ze het ook te verduren krijgen, hun waardigheid geven ze nooit op.
‘The Immigrant’ van James Gray speelt op donderdag 21 november om 20u15 in Kinepolis Gent, Kortrijk, Antwerpen, Leuven en Hasselt.
'Film Fest Gent on tour', dat is elke derde donderdag van de maand de unieke sfeer van het festival herbeleven in Kinepolis Gent, Kortrijk, Antwerpen, Leuven en Hasselt. We verwennen je één keer per maand met de unieke vertoning van een uitzonderlijke film, zorgvuldig geselecteerd door Film Fest Gent en Kinepolis.
Volgende editie op donderdag 19 december
PHILOMENA van Stephen Frears met Judi Dench en Steve Coogan