Rashômon

De film die het isolement van Japan verbrak en het Westen tot verbazing en bewondering bracht niet alleen door de keuze van zijn onderwerp, maar nog meer door de uiterst kunstzinnige, haast experimentele vorm ervan. Kurosawa ontleende zijn verhaal aan twee novellen van Ryonosuke Akutagawa, een van de grootste figuren van de moderne Japanse literatuur wiens werk hiermee voor het eerst op het witte doek werd gebracht. Kurosawa heeft in deze film de relativiteit van het begrip waarheid willen aantonen en hij deed dit door de ontmoeting tussen een samoerai en zijn bruid, een bandiet en een houthakker, en de daaruit vloeiende gebeurtenissen, door ieder van de betrokkenen te laten vertellen naar eigen inzicht en opvatting, terwijl de konklusie geheel aan de toeschouwer overgelaten wordt. Hoewel de Japanners aanvankelijk verbluft waren door deze voor hen geheel nieuwe vorm, is de film een geweldig sukses geworden in tegenstelling met de verhalen, die later in het Westen en vooral in Amerika de ronde deden als zou de film in Japan niet gewaardeerd zijn. Lang voordat de film in 1951 de Grote Prijs van Venetië kreeg, waren de produktiekosten reeds dubbel en dwars uit.

Dat alle dingen in het leven relatief zijn en dat inzonderheid de woorden van de mens geen absolute betekenis hebben, maar steeds maar moeten geïnterpreteerd worden in verband met zijn karakter en het doel dat hij voor ogen heeft, is een specifiek Oosterse levensopvatting die pas vrij laat in het Westen is doorgedrongen en er in de geesten heel wat onheil aangericht heeft. Want waar het fatalisme de Oosterling is aangeboren en eerder een soort van blinde onderwerping betekent voor het begrip God, daar drijft deze zelfde levensopvatting de Westerling tot wanhoop. Wanhoop die hij poogt te ontvluchten in cynisme, dat zeer ten onrechte met ironie, sarkasme en andere vormen van humor wordt verward. De ervaring dat de getuigenis van een mens nooit objektief kan zijn, dat in ieder woord steeds een kiem van leugen zit vervat, is iets wat de mens uit het Avondland opstandig maakt; de man uit het Oosten haalt zijn schouders op omdat hij sinds generaties geleerd heeft de realiteit als een feit te aanvaarden. En ook omdat hij weet dat het tegendeel waar is, nl. dat de kern van een leugen waarheid bevat, zoals in het diepste wezen van de verdorven mens nog steeds een kern goedheid zit. Met al onze kultuur zijn wij tenslotte in ons oordeel over andere - en ook over onszelf - nog heel wat simplistischer en kennen we veel minder nuances dan de Oosterling met zijn zogezegde verstardheid.

Het is op dit relativiteitsbegrip dat de Japanner Akira Kurosawa zijn merkwaardige en ettelijke malen bekroonde film heeft gebaseerd. Het milieu waarin het verhaal zich afspeelt is tijdloos al wordt van bij aanvang gezegd dat het alles gebeurde zowat 1200 jaar geleden. Ook de personages die in dat eeuwig oude de en toch eeuwig nieuwe verhaal meespelen zijn niet aan de tijd maar wel aan het onveranderlijke wezen van de mens gebonden. Bij RASH-OMON ( Poort des Doods ) van een bouwvallige tempel schuilen een priester, een houthakker en een lijfeigene voor de regen. Zij praten over het leven en hoe moeilijk de tijden zijn, nu honger en oorlog als wrekende schimmen over het land dwalen. De lijfeigene is van zijn heer weggelopen om een fortuinlijke roversbende te vervoegen. De priester en de houthakker hebben moeten getuigen in een moordzaak en zijn nu op weg naar huis. In beider hart heerst grote verslagenheid. De eenvoudige houthakker, voor wie het leven tot dusver zo klaar was als het water van een bergrivier is door mekaar geschud door het besef dat de absolute objektieve waarheid een niet bestaand goed is. De priester die voor alles in de goedheid van de mens had geloofd, twijfelt aan zijn eigen roeping die thans absurd lijkt in het licht van de pas doorleefde gebeurtenissen. En zij verhalen voor de brutale slechts in zijn eigen kracht gelovende en spottend de schouders ophalende lijfeigene de geschiedenis van een moord waarin zij, buiten hun wil om, betrokken werden. Hiermede is nu nog weinig gezegd over de esthetische en filmische waarde van de film. Wij kunnen nu kort zijn. Zij ook zijn uitzonderlijke hoedanigheid en de film heeft de haar toegekende prijzen niet gestolen. Aan virtuozen laat het te wensen over en plastisch zijn er fantastische effekten: de tonelen in het woud en bij de bron. De fotografie is in de geest van Hokusai en Hiroshige: men ziet dus van hier de bekoring die er van uit gaat. Zo wij U de namen van de akteurs niet meedelen zou het onrechtvaardig zijn de naam van de kineast te verzwijgen: Akira Kurosawa. Zelfs indien hij nooit meer een werk als dit maakt, verdient hij in de film annalen vereeuwigd te worden. Zijn RASHOMON zal een der edelste film tragedies blijven die de zevende kunst ons ooit schonk.
(uit de persmap en uit "De Standaard")