Wide Angle: filmografie vol miniatuurmotieven

What's past is prologue, schreef Shakespeare in The Tempest. Dat adagium geldt ook voor een van de hoofdpersonages in May December: Gracie Atherton-Yoo (gespeeld door Julianne Moore) maakte als dertiger keuzes die haar twee decennia later nog altijd achtervolgen. Zeker wanneer er een film over haar leven gemaakt wordt en de hoofdrolspeelster (een rol van Natalie Portman) bij wijze van voorbereiding Gracies verleden komt oprakelen.

Poppenspel

Todd Haynes heeft iets met poppenhuizen en miniaturen. Van de speelgoedfiguren in Superstar: The Karen Carpenter Story (1988) over de modeltreinen in Carol (2015) tot het schaalmodel van New York en het prehistorisch diorama in Wonderstruck (2017): zijn filmografie staat bol van miniatuurmotieven. Niet toevallig. Want vaak lijken zijn personages zelf ook marionetten die ronddwalen in een maquette (op ware grootte). Zij zitten gevangen in de kleingeestige normen en waarden van hun maatschappij, ze zijn gebonden door de benepen verwachtingen van hun omgeving.

Dat symbolische gevangenschap verwerkt Haynes ook in zijn beeldcomposities. Hij zet zijn personages niet achter slot en grendel maar achter een rasterwerk van ramen, in de beklemming van deuropeningen, geïsoleerd in het donker of gevangen in het licht. (Het is een procedé dat Haynes overnam van een van zijn grote voorbeelden: Douglas Sirk, de Duitse meester van het melodrama. Ook hij zette zijn personages vaak ironiserend achter een traliewerk en ook zijn mise-en-scène verbeeldde de kunstmatigheid van het kleinburgerlijke bestaan).

Twee video essays zetten die visuele strategie in de kijker. Todd Haynes: Living in a Box van Nicolás Longinotti maakt met behulp van grafische toevoegingen het lijnen- en dozenspel dat Haynes speelt duidelijk. Ook Negative Space van Allain Daigle gaat creatief aan de slag met shots van Todd. Hij herschikt de vele voorbeelden van visueel isolement tot een nieuw mozaïek.

Rollenspel

In May December speelt Natalie Portman een actrice die zich voorbereidt op een rol. Dat doet ze door zich in te graven in de wereld van de vrouw wiens leven ze zal moeten vertolken. Die vrouw wordt gespeeld door Julianne Moore, en voor haar personage baseerde Todd Haynes zich losjes op een bestaande vrouw (ene Mary Kay Letourneau). Ingewikkeld? Wees gerust, de film krijgt het beter uitgelegd dan de voorgaande paragraaf.

Dit gelaagde opzet maakt van May December een spiegelpaleis: het is een acteursfilm die reflecteert over de ethische dimensie van acteren. De vertolkingen van Natalie Portman en Julianne Moore, en het scenario van Todd Haynes, bevragen de deontologie van “doen alsof”. Zit er een mate van madness ingebakken in method acting? Is inleving een middel om de waarheid eer te bewijzen of is het een aanstellerige fetisj? Wanneer wordt empathie onethisch? Het zijn vragen die de film niet eenduidig beantwoordt maar wel prikkelend verwoordt en verbeeldt.

May December schrijft zich in een lange traditie in van films over acteurs en acteren. Het video essay Actors Playing Actors Acting breit vele dozijnen voorbeelden aan elkaar, gesprokkeld in zowel films als televisieseries. Het is een rechttoe rechtaan supercut maar hij toont wel aan welke bijzondere positie May December in dit corpus inneemt. Want veel voorbeelden die Phil Whitehead aandraagt steken de draak met (slecht) acteren en gebruiken parodie of groteske om de zelfgenoegzaamheid van acteurs te kijk te zetten. Heel wat andere fragmenten zetten de artificialiteit van acteren dik in de verf – maar tegelijk geven ze de acteurs in die fragmenten de kans zich te rehabiliteren. Zij spelen immers dat ze slechte acteurs zijn... en daar moet je goed voor kunnen acteren, toch? Vergeleken met deze vele voorbeelden van goedmoedige persiflage zijn de bespiegelingen in May December van een meer fundamentele aard.

Het video essay (als vorm) is bij uitstek geschikt om acteerstrategieën en -technieken te onderzoeken. Het is vaak erg moeilijk om de details van een vertolking in woorden te vatten of om de affectieve lading van een acteerprestatie op papier vast te leggen. Het video essay hoeft die vertaalslag niet te maken en kan daarom sneller en inzichtelijker aan performance studies doen.

Het video essay Mothers on the Line: The Allure of Julianne Moore is hier een goed voorbeeld van. Cüneyt Çakırlar focust op de uiteenlopende invullingen die Moore doorheen haar filmografie aan de moederrol gaf: van zorgzaamheid tot sensualiteit, van harmonie tot misbruik. (Cüneyt Çakırlar publiceerde zijn video essay in het peer reviewed journal [in]Transition en schreef er daar ook een omstandige inleiding bij). In zijn associatieve montage toont Çakırlar hoe Moore vaak ambivalente, ja zelfs grensoverschrijdende moederfiguren neerzette. Het resultaat is een video essay dat helpt om de vertolking van Moore in May December in het licht van haar hele carrière te zien.