Raoul Servais krijgt nieuwe stek in Gent

Laat daar geen twijfel over bestaan: de op 1 mei 1928 in Oostende geboren Servais was een kind van de zee. Hij kon niet zonder haar geruis en haar zilte geur. Als kind liep hij aan de hand van zijn moeder rond in een decor dat doordrongen was van cultuur. Schilders Leon Spilliaert, James Ensor, filmregisseur Henri Storck e.a. waren daar verantwoordelijk voor. Vader Servais, bevriend met Storck, was een amateurfilmer die de gezinswandeling op zondag afsloot met de projectie van Harold Lloyd- en Charlie Chaplinfilmpjes. Met als toetje een Felix de Kat cartoon. Die intrigeerde de jonge Servais mateloos en verwonderd vroeg hij zich af hoe het mogelijk was dat tekeningen tot leven konden komen. Raad daarover zocht hij niet. Hij ging zelf op ontdekking uit, legde enkele tekeningen na elkaar en filmde die. Maar bewegen deden ze niet. Dat gebeurde pas als ze onderling lichtjes van elkaar verschilden en je beeld per beeld opnam.

Gruwel

De jeugdjaren van Servais komen aan bod in het eerste deel van de tentoonstelling. Ze worden tastbaar gemaakt met onder de meer de Parthé Baby 9mm projector van Raouls vader, een hoop kleurpotloden, beelden van Oostende gedraaid door Henri Storck, een foto van de porseleinwinkel van de ouders in de Kapellestraat 39. Bij een Duits bombardement werd het huis vernield omdat “het in een Jodenstraat stond”. Een gebeurtenis die Raoul Servais voor het leven tekende. “Ik weet wat de gruwel van de oorlog is. Bezetting door een totalitair regime, het thema komt regelmatig terug in mijn films”, is een van zijn quotes die je op de tentoonstelling kan lezen.

Vooraleer dat thema aan bod kwam, was er eerst Havenlichten met Oostende, de zee, de vuurtoren als inspiratiebronnen. Bij het binnengaan van de intieme en magische tentoonstelling word je er direct mee geconfronteerd. Veel elementen ervan waren al eerder te zien onder meer in het Brusselse BELvue museum. Daar was meer ruimte en kon je intenser aan de hand van een werk kijken naar de invloeden van kunstenaars als Paul Delvaux, Leon Spilliaert, Constant Permeke op het oeuvre van Servais. Bij het bekijken van zijn films maak je immers ook een wandeling doorheen de kunstgeschiedenis. De tentoonstelling in de Sint-Pietersabdij gaat zeker niet voorbij aan dat inspirerend aspect want Nachtvlinders wordt gepresenteerd tegen een uitvergrootte achtergrond van een werk van Delvaux. Alle achtergronden op de expo zijn trouwens zorgvuldig gekozen en zorgen voor een stemmige en relevante omkadering.

Bewaren

Om zijn grafisch oeuvre voor de volgende generaties te bewaren, vertrouwde Raoul Servais het in 2019 grotendeels toe aan de Koning Boudewijnstichting. De Erfgoedstichting levert samen met Jacques Dubrulle curator van de Raoul Servais Collection en het KASK de grondstof voor de tentoonstelling waarin Gentse accenten worden gelegd. Want hoewel Servais het grootste deel van zijn leven in Oostende woonde, speelde de Arteveldestad een sleutelrol in zijn leven. Hij studeerde aan de afdeling Sier- en Monumentale kunsten van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten (KASK) en werd er later aangesteld als docent. In 1963 richtte hij er de autonome afdeling animatiefilm op, de eerste op het Europese vasteland. Daarmee schreef hij filmgeschiedenis.

Verliefd

Gent en de academische carrière van Servais vormen een tweede deel van de tentoonstelling. Aan het KASK produceerde hij niet alleen zijn films maar begeleidde hij generaties jonge animatiefilmers. Er was zelfs sprake van een Servais-school maar daar was geen plaats voor Servais-klonen. Iedereen moest er op zoek naar een eigen stem en vernieuwen was de boodschap, naar het voorbeeld van de meester. “Die geest van vernieuwing en avontuurlijk zoeken waart nog altijd over het KASK”, aldus docent Robbe Vervaeke, coördinator Masters animatiefilm. In documentaire fragmenten wijst hij erop dat KASK-studenten geen techneuten zijn maar van Servais geleerd hebben dat ze plezier moeten beleven aan het werken met hun vingers en verliefd moeten zijn op hun métier. Vervaeke vergelijkt eveneens het oude met het nieuwe instrumentarium dat de studenten ter beschikking staat.

Award

Naast de band met het KASK is er ook die met Film Fest Gent. Servais was jarenlang jurylid voor de kortfilmcompetitie en opende tweemaal het festival. In 1994 met Taxandria en in 2015 met zijn voorlaatste film Tank. Op de 35ste editie nam hij een eredoctoraat van de UGent in ontvangst en in 2022 kreeg hij naar aanleiding van de première van zijn laatste film Der Lange Kerl de Joseph Plateau Honorary Award voor zijn innovatieve benadering van animatie en zijn blijvende invloed op de filmindustrie. De award zelf, een replica van Plateau's fenakistiscoop, pronkt op de tentoonstelling in het gezelschap van de Gouden Palm voor Harpya en een zilverkleurig aandenken aan de Premio voor Chromophobia op het Filmfestival van Venetië. Drie toppers onder het zestigtal onderscheidingen die Servais kreeg voor zijn zestien films tellende oeuvre. Meer dan eens krijg je in de abdij een glimp te zien van Servais grensverleggende werkwijze. “Ik ben altijd aan het experimenteren, aan het zoeken naar iets nieuws. Na twee jaar werken ben ik het zo beu, dat ik iets anders wil. Er is niet één Raoul Servais”, luidt het.

Zoektocht

Dat klopt maar toch loopt het versmelten van animatie en live action als een koppige queeste doorheen zijn oeuvre. Die zoektocht culmineert in de Servaisgrafie, waarmee hij experimenteerde in Harpya en die hij gebruikte in zijn eerste en enige langspeelfilm Taxandria en in Nachtvlinders. Servais werd echter voorbijgesneld door de aanstormende digitalisering maar gooide de handdoek niet in de ring. Hij klopte aan bij jongeren en liet het computerwerk aan hen over. Hij bleef voor de artistieke input zorgen. In een intiem cinemazaaltje kan je de door Cinematek gerestaureerde Harpya en Nachtvlinders bekijken. Wellicht een welgekomen pauze vooraleer het laatste deel van de expo te bekijken. Die is ontroerend in zijn eenvoud en bestaat uit een reconstructie van zijn werkkamer met werktafel in Leffinge waar hij de laatste jaren van zijn leven doorbracht. Je kijkt uit op het groene landschap en aan de muren hangen enkele van zijn tekeningen die hij maakte van zijn dromen en die hij van commentaar voorzag. Er zijn ook fragmenten te zien uit de documentaire die Rudy Pinceel over Servais draaide. De man die naar eigen zeggen “de poëzie van de stilstaande tekening naar het bewegende beeld wilde brengen”.

Puik

Bij de aankleding van de compacte tentoonstelling leverde het team van Historische Huizen Gent puik werk. Kleurrijke metershoge doeken met figuren en beelden uit Servais’ oeuvre, tactiele voorwerpen, filmfragmenten, tekeningen, uitgekiende belichting zorgen ervoor dat je in de fascinerende wereld van Servais wordt opgeslorpt. Het is goed toeven bij “iemand die het liefst herinnerd zou worden als een verteller. Een getuige van onze eeuw”. Een door en door Servaisiaanse beschrijving van zichzelf want al te bescheiden. Want hij was ook een pionier, een filosoof, een wereldwijd gelauwerd en gedreven kunstenaar die op zijn bescheiden maar doordachte manier eveneens schoonheid als verzet hanteerde.

Info en tickets: sintpietersabdijgent.be