Berlinale 2023: hemel boven Berlijn vol solidariteit

Solidariteit was dus het toverwoord op de voorbije editie van het Internationaal Filmfestival van Berlijn. In de eerste plaats met Oekraïne, Iran en de slachtoffers van de aardbeving in Turkije en Syrië. Maar onder die internationale koepel leven concrete mensen die in de huidige maatschappij niet altijd de plaats hebben die ze verdienen, die wegens hun geaardheid gediscrimineerd worden, die met vallen en opstaan op zoek zijn naar een eigen identiteit. Ook zij kwamen geregeld aan bod en trokken de aandacht. Meer dan de voorbijkomende sterren.

Aansluiten

Of solidariteit met psychiatrische patiënten een rol speelde in de bekroning van Sur l’Adamant weten we niet, maar de jury sluit zich daarmee wel aan bij de boodschap van de film. Die luidt: Geef die mensen kansen, laat hen creatief zijn en zorg voor structuren die dat mogelijk maken. Zoals op de Adamant, de naam van een boot die in Parijs aan de kade van de Seine aangemeerd ligt. Daar komen dagelijks patiënten, dokters en verzorgers samen en plannen gezamenlijk allerlei activiteiten.

Ruggensteun

Op die boot, die er sinds 2010 ligt en verbonden is aan een psychiatrische kliniek, volgt en observeert de Franse documentarist Nicolas Philibert, bekend van Être et avoir, enkele patiënten in hun dagelijkse routine. Er wordt gezongen, muziek gecomponeerd, geschilderd, gelezen. Enkele patiënten komen daarbij aan het woord. Sommigen, zoals Frédéric, vergeet je niet zo gauw. Hij is een meesterverteller en heeft iets bijzonder met Vincent van Gogh, Catherina Katz wil balletles geven aan haar medepatiënten en anderen hebben het over de verwarrende stemmen in hun hoofd. Philibert maakt er een diepmenselijke, hartverwarmende documentaire van en krijgt met de Gouden Beer een ruggensteun voor zijn vragen naar de overheid toe. Sur l’Adamant is na Fuocammare van Gianfranco Rosi de tweede documentaire die de hoofdprijs wint in Berlijn.

Bevestigen

Christian Petzold nam met zijn bedrieglijk lichtvoetige Roter Himmel (Afire) voor de zesde keer deel aan de competitie en greep met de Zilveren Beer Grote Prijs van de Jury net naast de hoofdprijs. De film gaat over Leon, schrijver, en fotograaf Felix, die samen naar een vakantiehuisje trekken dat aan de moeder van Felix toebehoort en waar Nadja, een kennis van Felix' moeder, nog verblijft. Bedoeling is om er de deadlines van hun projecten te halen. De zaken worden op scherp gesteld als Helmut, de uitgever van Leons roman op bezoek komt en een bosbrand steeds dichterbij komt. Qua stijl is Roter Himmel, directer en minimalistischer dan Petzolds vorige film Undine en af en toe moet je zelfs aan Éric Rohmer denken. Petzold bevestigt hiermee dat hij terecht een vaste festivalwaarde is.

Verloederd

De Portugese regisseur João Canijo was met Mal Viver (Bad Living) en Viver Mal (Living Bad) respectievelijk in de competitie en in de Encounters-sectie aanwezig. Beide films spelen zich af in een verloederd hotel waar dringend problemen moeten worden opgelost. Vijf vrouwen runnen het hotel en in Mal Viver veroorzaakt de komst van een dochter heel wat commotie. In Viver Mal worden de hotelgasten bij het gebeuren betrokken. Dat alles levert weinig boeiende cinema op maar desondanks ging João Canijo naar huis met de prijs van de jury. In Le grand chariot schetst Philippe Garrel de teloorgang van een familiaal poppentheater en dat leverde hem de Zilveren Beer op voor beste regie. Die werd haast algemeen gezien als een prijs voor zijn carrière. Garrel is nog een adept en product van de Franse Nouvelle Vague en een groot bewonderaar van Jean-Luc Godard. Toch is zijn oeuvre de afgelopen jaren toegankelijker geworden. Dat levert hem veel festivalprijzen op maar zijn 'fan base' werd er evenwel niet groter op.

Transprijzen

Waar Kristen Stewart de jongste Berlinale jurypresident was, mag de nu negenjarige Sofia Otero aan iedereen vertellen dat zij de jongste winnaar is van een Zilveren Beer. Ze kreeg hem voor haar vertolking van Aitor in de Baskische film 20.000 especies de Abejas (Twintigduizend soorten bijen). Net zoals er twintigduizend bijen zijn, zijn er evenveel soorten mensen, aldus de stelling van regisseur Estibaliz Urresola Solaguren. Aitor voelt zich niet goed in zijn vel en wil het liefst Lucia worden. Dat gaat met veel familiale en andere spanningen gepaard. Dit debuut kan her en der wat worden bijgeschaafd maar was één van de sympathiekste films op de voorbije Berlinale.

De vertolkingsprijs voor de beste bijrol die werd toegekend aan transacteur Thea Ehre in Bis ans Ende der Nacht deed her en der wat wenkbrauwen fronsen. Niet omdat er aan de prestatie van Ehre werd getwijfeld, wel omdat het niet om een bijrol ging. In de film van Christoph Hochhäusler wordt Leni (Thea Ehre) uit de gevangenis gehaald om als undercover te werken voor de politie. De regisseur verwerkt de transgenderproblematiek nogal drammerig met een gangsterfilm. Van een symbiose is niet echt sprake.

Oedipus

Wie naar Music van Angela Schanelec, Zilveren Beer voor beste scenario, gaat kijken verfrist best nog even zijn kennis van de Griekse mythologie en meer bepaald van het verhaal van Oedipus die zijn vader zou doden en met zijn moeder trouwen. In Music heet het hoofdpersonage Jon en wordt hij net als zijn illustere voorganger te vondeling gelegd in de bergen. Maar hij overleeft en gaat zijn eigen weg, zonder ooit te beseffen wie zijn ouders waren. Later veroorzaakt hij een ongeval en belandt in de gevangenis. Aan zijn Griekse lot ontsnapt Jon niet. Music is een hermetische film die alleen door de originele muziek wat toegankelijker wordt.

Verliezer

Tegenover deze winnaars staan eveneens verliezers en daarbij staat Past Lives van Céline Song op de eerste rij. Haar film begint in een bar in New York waar drie mensen aan de toog zitten. Een jonge Koreaanse man en vrouw plus een Amerikaan. Wie zit er met wie te praten? Past Lives vertelt de voorgeschiedenis van het drietal. Nora en Hae Sung waren jeugdvrienden en werden van elkaar gescheiden toen Nora’s ouders naar de VS emigreerden. Zijzelf trouwde er met een Amerikaan en na twintig jaar komt Hae Sung naar New York. Hoe staan ze nu tegenover elkaar? Onbegrijpelijk dat de Berlijnse jury geen oog had voor dit knappe scenario waarin Song zachtjes jongleert met thema’s als liefde en lot. En wie denkt alle mooie plekjes van New York gezien te hebben, moet toch nog eens naar Past Lives gaan kijken. Een viersterrenfilm die er in de competitie bovenuit stak.

Opkrikken

Om het kunstzinnige karakter van de Berlinale beter tot zijn recht te laten komen, begon artistiek directeur Carlo Chatrian met een Encounters-sectie waarin innovatieve films aan bod zouden komen. Van enkele filmcritici krijgt Chatrian nu de raad om een paar van zijn Encounters-films over te hevelen naar de officiële competitie. Kwestie van het niveau daar wat op te krikken. Het laatste woord daarover is nog niet gezegd. De vraag is onder meer of Here van Bas Devos ook in de competitie nog als beste film uit de bus zou gekomen zijn. Een retorische vraag want Here komt het best tot zijn recht in een intieme setting. De verhaallijn is minimaal en gaat over een Roemeense arbeider die een Belgisch-Chinese wetenschapster ontmoet op het ogenblik dat hij naar zijn land terugkeert. Zij doet wetenschappelijk onderzoek naar mossen. Here is Bas Devos op zijn puurst en dat levert mooie en breekbare cinema op. Dat vonden de leden van de Fipresci, de gilde van de internationale filmcritici, eveneens en gaven Here hun prijs.

Aan de andere kant van het festivalspectrum, het Generation Kplus-programma, kreeg de Vlaamse film Zeevonk een speciale vermelding van de kinderjury. Zeevonk is een film van Domien Huyghe met een scenario van Wendy Huyghe, gebaseerd op het overlijden van hun vader. Jean-Claude van Ryckeghem was coscenarist en de film komt op 29 maart in de zalen.