Alois Nebel

De titelheld is een stationschef in een verloren gat in de Tsjechische bergen dichtbij de Oostenrijkse grens. Zoals de familienaam van de protagonist al aangeeft, baadt de hele film in een dichte mist en wordt de hele sfeer bepaald door verschijnselen van 'nacht en nevel'. Die mistbanken komen tot leven in verbluffend mooi vormgegeven beklemmende zwart-wit tableaus. Ze zijn tegelijk meteorologisch en atmosferisch, maar ook mentaal, historisch en allegorisch. Het is de dichte mist die over de recente geschiedenis van Tsjechië hangt en afwisselend dit verleden verdoezelt en onthult. Het verhaal glijdt mysterieus heen en weer tussen twee scharniermomenten: het jaar 1945 van de epuratie en de revanche, als de Tsjechische autoriteiten hun Duitstalige landgenoten laten deporteren.

Het eind van 1989 met de Berlijnse muur die valt, het ijzeren gordijn dat verdwijnt en Vaclav Havel die president wordt van de nieuwe Tsjechische republiek. De even eenzame als zwijgzame Nebel zit gevangen in het verleden en kan de traumatische scènes uit zijn kinderjaren niet van zich afschudden. Na de arrestatie van een vreemde doofstomme illegaal komen zijn kwellende herinneringen weer boven aan mensen die in een mistig nachtelijk landschap dolen. Hij komt in een psychiatrische inrichting terecht, waar hij aan een radicale behandeling onderworpen wordt. Op een reis naar Praag ontmoet hij een vrouw, wat het begin van een liefdesgeschiedenis zou kunnen zijn en zeker zijn houding beïnvloedt ten aanzien van de gebeurtenissen uit zijn jeugd (het gedwongen vertrek van de Sudeten-Duitsers) en de huidige omwenteling (de Fluwelen Revolutie). Via de malaise van dit personage geklemd tussen twee tijdsgewrichten evoceert Tomas Lunak de corruptie en het geheugenverlies tijdens de laatste stuiptrekkingen van het stalinistisch regime, dringt hij met zijn somptueuze zwart-wit beelden door tot de diepe mysteries van Centraal Europese wouden. En roept hij op hallucinante wijze de sterke symbolische geladenheid op van locomotieven en treinen die zich een weg banen door de nacht, door de duisternis van de twintigste eeuw, met de onvermijdelijke echo's naar deportatie, de dodelijke mechaniek en uurregeling van de genocide.

De Shoah wordt nooit getoond in Aloïs Nebel maar werpt overal een dreigende schaduw af. De treinen zijn trouwens niet enkel vehikels van doem en terreur maar worden ook gebruikt als perfecte metaforen voor de filmkunst, dragers van het geheugen en de geschiedenis van de twintigste eeuw. Regisseur Tomas Lunak baseerde zich op een graphic novel trilogie van Jaromir Svejdik en Jaroslav Rudis die hij in intense hypnotiserende beeldenreeksen wist te vertalen. De spanning van deze wonderbaarlijke animatiefilm schuilt in de ogenschijnlijke tegenstrijdigheid dat Aloïs Nebel tegelijk hyper gestileerd is maar de personage en situaties ook stevig verankerd zijn in de (historische) werkelijkheid. Dat laatste is letterlijk het geval want Lunak heeft zijn film eerst echt opgenomen; later werden alle shots met potlood overtekend volgens de techniek van de Rotoscopie, een voorloper van performance capture die al dateert van 1915. Dit betekent dat de getekende beelden hoe dan ook doordrongen zijn van de acteurs die model stonden voor de getekende versie, waardoor de gelaatsuitdrukkingen ook zeer expressief zijn en de lichaamsbewegingen erg natuurlijk, wat de film in een constante flux van droom en werkelijkheid houdt.

Ook de minutieuze geluidsband ondersteunt het obsederend ritme van de zachtjes voorbij glijdende beelden. Terwijl de cineast en zijn ploeg de personages schilderen in de striemende zwart-wit contrasten van expressionistische houtsneden, zijn de achtergronden vaak zacht grijs of gitzwart. Lunak weet een ongelofelijk doordringende sfeer te scheppen met beelden van regen, mist, sneeuw, rook, flauw lichtschijnsel in de nacht. Beelden die je niet licht zal vergeten en die afwisselend een gevoel van melancholie, dreiging en noodlottigheid oproepen. De liefhebber van de glorieperiode van de Tsjechische cinema van de Praagse lente zal onvermijdelijk ook aan Jiri Menzels Streng Bewaakte Treinen (1966) denken, een weemoedige komedie waarin de trein een dominante visuele en dramatische rol speelt. Er zitten ook minder voor de hand liggende picturale referenties in de film verwerkt, zoals het nachtelijk beeld van het klein station dat zo uit Magritte's L'Empire des Lumières (1954) zou kunnen stammen. Patrick Duynslaegher

'Alois Nebel' - Tomas Lunak - 2011 - 84' - Tsjechisch gesproken, Engels ondertiteld - op woensdagen 6, 13, 20 en 27 januari om 20u30 in KASKcinema Gent, Godshuizenlaan 4, 9000 Gent. De vertoning op 6 februari zal in aanwezigheid van regisseur Tomas Lunak zijn. Tickets kosten €5/3 (studenten, werklozen, 65+, HoGent personeel, alumni HoGent) en zijn verkrijgbaar aan de kassa van de cinema, vanaf een half uur voor aanvang van de film. Reserveren kan ook, door een mailtje te sturen met je naam, de film van je keuze en je telefoonnummer naar info@kaskcinema.be. Betalen doe je dan aan de kassa. Je plaats wordt bijgehouden tot 10 minuten voor het begin van de film. Website KASKcinema: www.kaskcinema.be