"Aan de lopende band componeren ligt me niet”, Ruben De Gheselle, winnaar van de Delerue prijs op FFG
Ruben De Gheselle noemt het traject dat hij samen met Nathalie Mesén aflegde “een ongelooflijk avontuur”. Beiden waren op de Berlinale uitgenodigd om deel te nemen aan de Berlinale Talents, waar beloftevolle jonge filmprofessionals ervaring konden opdoen. Hij muzikaal, zij in verband met regie. Na de Berlijnse koffie bleven ze in contact en toen bleek dat de postproductie van Clara Sola in België zou gebeuren wilde Mesén dat ook de componist voor haar filmmuziek uit België kwam. Ze deed veel research maar kwam uit bij de man met wie ze in Berlijn koffie had gedronken.
Bevrijding
De Gheselle is nog altijd aangenaam verbaasd over haar keuze omdat er volgens hem veel Belgische componisten zijn met veel ervaring. Anderzijds vindt hij dat zijn muziek zich wel leent voor het magisch-realistisch verhaal dat Mesén vertelt. Het speelt zich af in Costa Rica, het geboorteland van Nathalie Mesén en gaat over het matriarchaat in dat land zoals Mesén dat ook ervaren heeft. Ze spreekt daar bewust over af en toe. "Patriachy trough matriarchy", zegt ze zelf. De veertigjarige Clara is het hoofdpersonage van de film en zij wordt onder de duim gehouden omdat ze zieken kan genezen nadat de Heilige Maagd aan haar verscheen. Het dorp aan de rand van de jungle floreert omdat mensen van heinde en ver afkomen om te bidden met Clara omdat ze helende krachten zou bezitten. De komst van een jongeman doet voor Clara een nieuwe wereld opengaan. De film is een verhaal van een lichamelijk ontwaken en van een bevrijding.
Band
Welke band is er tussen uw muziek en het verhaal van de film?
Net als Nathalie Mesén houd ik van magisch-realisme. Ik steek stiltes in mijn muziek, probeer eveneens wat magisch-realistisch te zijn. Met mijn muziek probeer ik te verwarren en te charmeren en ik heb het gevoel dat zij dat ook doet in haar film. Ze raakt moeilijke en belangrijke thema’s aan vol herinneringen aan haar opgroeien in Costa Rica. Maar die levende memorie geeft ze een fictieve dimensie. Zo zijn de gebedsliederen in de film niet gekend in haar land maar hebben we die samen uitgevonden. Ik componeerde de muziek en zij schreef daar de teksten bij.
In het script stond dat er op een bepaald moment een slaapliedje zou worden gezongen. Al vrij vlug bleek dat daardoor het filmritme zou stokken. Dus werd het geschrapt. Maar het lied bestaat en werd op de set gespeeld om iedereen in de gepaste sfeer te brengen. Het werd bijna een personage. Ik vertel deze anekdote om aan te geven dat mijn muziek niet alleen tijdens de postproductie werd gecomponeerd. Al voor er een scène was gedraaid was er al veel filmmuziek.
Visueel
Waarop was die gebaseerd?
Ik werk niet altijd graag op basis van een script. Ik vraag aan de regisseur om iets visueels door te sturen. Bij Nathalie was dat een schilderij waardoor zij was geïnspireerd. Verder kreeg ik enkele foto’s uit de film en die hing ik op in mijn muziekstudio. Voor mij gaat het daarbij om de sfeer die beelden uitstralen. Die kunnen gerust uit andere kunstvormen, films, fotografie, schilderkunst, komen als ze het verhaal maar wat overlappen. Ik heb veel muziek geschreven op basis van beelden van de shoot die niet in de uiteindelijke film zijn beland.
Welke instructies kreeg je van Nathalie Mesén?
Ze begon met te zeggen dat er geen referenties waren. Ik moest van een wit blad beginnen. Toevallig is dat ook mijn werkwijze (lacht). Zelf heeft zij een goed gehoor en we hebben dus samen gezocht. Zo ontdekte ik dat Nathalie emotionaliteit linkt aan hoogte en laagte terwijl ik in mijn muziekstudies leerde dat emotionaliteit traditioneel gezien te maken heeft met de structuur van een muzikaal akkoord, majeur of mineur. Ik ontdekte dat een lage toon ook emotioneel kan zijn. Door haar visie, waar je als componist moet instappen, heb ik over een nieuwe muziekstructuur moeten nadenken.
Samenwerking
Jullie samenwerking spat van het scherm!
Ik ben iemand die vrij veel schrijft en ga dan samen zitten met de regisseur over het gebruik van mijn muziek. Volgens Nathalie zit de allermooiste muziek niet in de film maar wel de muziek die nodig is. Zelf kan ik mijn muziek wellicht aangenaam of goed geschreven vinden, maar de vraag is "Hoe maak ik die passend voor een film?". De muziek moet de visie van de regie weerspiegelen. Dat is helemaal iets anders dan muziek schrijven voor een theaterstuk of gewoon een orkestwerk componeren. Mijn muzikale radar was gericht op de film. Filmmuziek componeren is een van de meest collaboratieve kunsten die er bestaan en dat vind ik er zo boeiend aan. Ik zou nooit de muziek voor Clara Sola hebben geschreven zonder de inbreng van de betrokkenen. Zit dit goed? Beter dat gebruiken? Je denkt mee, je bent een team en ik voel me dan minder componist, meer filmmaker.
Voelde je je een dienaar?
Dat ook weer niet, want ik heb zaken aangebracht die Nathalie individueel als regisseur moeilijk zou kunnen bedenken. Dat is ook je rol als componist. De Delerue-prijs die we voor de muziek kregen, bewijst dat we de juiste keuzes hebben gemaakt, dat we de goede ideeën hebben uitgewerkt. Dat gaat soms van een seconde muziek van links naar rechts verschuiven. Of omgekeerd. Soms geraak je daarbij in zo’n complexe situatie dat je door de bomen het bos niet meer ziet. Even wachten is dan de boodschap en ‘s anderendaags opnieuw beginnen.
© Johannes De BruyckerGelaagdheid
Gelukkig kreeg je alle kansen om na te denken, te discussiëren.
Aan de lopende band componeren ligt me niet. Ik weet dat er soms aan een componist gevraagd wordt, “we hebben nog twee weken, kan je daar niet vlug de muziek voor schrijven”. In zo’n project stap ik niet. Ik probeer de nodige tijd en ruimte in te calculeren om de discussie mogelijk te maken.
Je staat erom bekend dat je een gelaagdheid in je muziek kan steken. De drie synchroon onder elkaar geplaatste pianothema’s in de animatiefilm Beast zijn daar een schoolvoorbeeld van.
Met Clara Sola ben ik daar nog verder in gegaan. We hebben een strijkorkest vijf verschillende partituren boven elkaar laten spelen, wat resulteert in 25 opgenomen stemmen tegelijkertijd. Daarnaast zijn er ook zeven cello’s die elk tegelijkertijd elk een ander thema inspelen. Kortom, we hebben complete chaos veroorzaakt, maar perfect passend bij onder meer de grote brand in de film. Ik heb dus de eigenschappen van vuur en water in de muziek gestoken. Ik houd ervan om iets te maken op de rand van te complex, te abstract, te toegankelijk, iets dat zich naar je toetrekt en anderzijds van je wegduwt. Ik trek het publiek mee en wijs het af.
Synthesizer
Je muziek voor deze film wordt als hypnotisch omschreven.
Daar kan ik me in vinden. De dense structuur ervan zorgt ervoor dat je meegezogen wordt en niet snel wordt afgeleid.
Wijs je nog altijd de computer of de synthesizer af bij het componeren?
Neen, mijn standpunt is versoepeld. Ik bespeel zelf een altviool en musiceer graag met mijn collega’s. Heel leuk aan de synthesizer is dat je akoestische instrumenten heel anders kan laten klinken. Het komt er dan op aan een juiste balans te vinden tussen een gradatie van menselijkheid en warmte en het effect dat je bekomt door die klankengradatie te vermengen met wat de synthesizer voort- en aanbrengt.
Boetseren
Staan er nieuwe filmprojecten op het programma?
Sedert een paar jaar gaat het hard voor mij. Ik schreef de muziek voor Tiong Bahru Social Club, van Bee Tiam Tan uit Singapore, een speelfilm die het plaatselijk festival opende en ook te zien was op het Busan International Filmfestival. Verder werkte ik samen met Ilinca Calugareanu voor haar documentaire A Cops and Robbers Story. Zij begint nu aan een nieuwe film. Dichter bij huis zal ik voor het eerst muziek componeren voor een videogame die Pieter Coudyzer aan het ontwikkelen is. Hij bereidt tevens zijn eerste langspeelfilm voor. De eerste inzetten zijn goed en ik werk alleen mee aan films waarmee ik me verbonden voel en waar ik iets kan toe bijdragen op een manier die iedereen helpt, wat hopelijk een verrijking betekent voor alle betrokkenen. Ik wil vooraf met iedereen op het juiste klankspoor zitten, pistes uitzoeken zodat we al, onbewust misschien, personages aan het boetseren zijn.
© Michiel DevijverDrama
Rest er nog tijd om orkestwerken te componeren?
Ik heb net een werk geschreven voor het Spectra Ensemble dat onze moderne klassieke muziek in binnen- en buitenland promoot. Ik hoop dat het goed klinkt: een nieuw werk voor het podium creëren is altijd een spannend moment. Ik wacht met knikkende knieën en klamme handen af. Ik ben tevreden met Clara Sola maar ben al onrustig voor het volgende dat er aan komt. Als componist stap je steeds van de ene uitdaging in de andere.
Je was eveneens actief op het filmfestival?
Ik leidde het muziekseminarie met Nathalie Holt, hield een Panel Talk over Clara Sola, en werkte mee aan de InMICS-opleiding voor studenten die van muziekcompositie voor audiovisuele media hun beroep willen maken. Ik zal me verder voor Film Fest Gent engageren.
Visie
En alsof dat allemaal nog niet volstond, programmeer je daarenboven de MIRY Concertzaal van KASK & Conservatorium. Wat is je visie, wat wil je bereiken?
Ik programmeer de klassieke muziek in de MIRY Concertzaal. Voor mij persoonlijk is dat zeer verrijkend omdat ik constant nieuwe muziekensembles ontdek, kennismaak met nieuwe stukken, nieuwe combinaties van muziek vind die anderen hebben gemaakt en die ik nooit had verwacht. Daarbij geef ik jongeren kansen. Er komen nu al agenten uit binnen- of buitenland naar onze concerten luisteren, tuk op ontdekkingen. Met de programmatie geven wij aan de maatschappij iets terug van wat ze in de school heeft geïnvesteerd. De school speelt een maatschappelijke rol, het publiek krijgt de mogelijkheid om kennis te maken met de uitgevoerde werken. We leven niet in een cocon.
Van dertig naar vijftig
Bij een vorig gesprek zei u dat je als componist slechts vanaf je dertigste ernstig wordt genomen. Je bent (bijna) dertig en je won een prestigieuze prijs. Is Ruben De Gheselle vanaf nu een volwaardig componist?
Ik sta nog altijd achter die uitspraak en blijf mezelf met een grote korrel zout nemen. Ik hoop dat ik dat nog lang kan blijven doen. Tot mijn veertigste ben ik nog aan het leren. Als ik vijftig ben, dan pas noem ik me een écht componist.
