Un chien andalou

Deze inmiddels beroemd geworden films (L'âge d'or & Un chien andalou) dateren uit het eind der twintiger jaren. Zij vertolken de revolte van de Parijse Surrealisten. De aftakeling van de westerse kultuur wordt aan de kaak gesteld, de reïfikatie van de mens en zijn onderwerping aan het vulgaire materialisme. Er wordt gereageerd tegen het feit dat het leven bepaald wordt door een totaal korrupte maatschappij. Moord en zelfmoord worden als wapens geproklameerd in naam van de bevrijding van de mens en de herovering van zijn oorspronkelijke onschuld. L'AGE D'OR is een eksaltatie van de Redeloze liefde, de bandeloze Erotiek. De geliefden die zichzelf door hun liefde ontdekken, verdedigen zich wanhopig tegen de schijnmoraal van hun omgeving. Hun wapens zijn haat en afkeer. Een oorlogsblinde, die een ontmoeting in de weg staat, wordt als een vijand beschouwd', Een oud wijf, de moeder van de jonge vrouw, wordt afgeranseld als zij door haar gekakel de geliefden tegenhoudt. De maatschappij verzet zich tegen deze brutale inbreuk op de gevestigde orde. Zij herinnert de man aan zijn "belangrijke opdracht", het meisje aan de "eer van de familie". Maar in de film treedt de dekadentie van de gegoede klasse, die de gevestigde orde inkarneert steeds weer aan het licht : haar hypokrisie kan niet anders dan lijnrecht tegenover deze krankzinnige liefde staan. Bunuel speelt met beelden uit het onderbewuste "Erleben", de latente passies die volgens de Freudiaanse leer door de maatschappelijke normen verdrongen zijn. Anderzijds wordt scherpe sociale kritiek geleverd. Dit alles maakt L'AGE D'OR tot een bom en de projektie werd dan ook prompt door de autoriteiten verboden. In 1965 verklaart Bunuel in een interview met Manuel Michel : "Hoe kan men nog schandaal verwekken, na de nazimisdaden en de atoombom op Japan?" L'AGE D'OR dat eens een agitatiefilm was, éen aanval op de brave burger en een schandaal voor de goede zeden, is heden ten dage een kunstwerk, waarvoor het deftige publiek in het Lincoln Center te New York geestdriftig applaudiseert … "Ik tracht met mijn films te bereiken dat het publiek verontrust wordt; ik probeer de regels te doorbreken die de mensen suggereren dat zij leven 'dans le meilleur des mondes possibles’ ..."

"Volgens mijn overtuiging," schrijft Bunuel ,"kan de anekdote iemand die werkelijk met zijn tijd meeleeft
niet interesseren. Wanneer een toeschouwer helemaal opgaat in de angsten, droefheid en vreugde van de personen op het witte doek, kan dit alleen omdat dit gevoelens zijn die in de hele gemeenschap ondergaan worden, met betrekking tot bepaalde aktuele toestanden. Werkloosheid, onstabiliteit van de maatschappij, angst voor oorlog, e.d. zijn zaken die de mensen van vandaag aangaan."

CHIEN ANDALOU werd door Bunuel gefilmd in Parijs en werd helemaal gemaakt vanuit de surrealistische mentaliteit : een shockbehandeling van het publiek. Al in de eerste beelden lukt dat voortreffelijk : Een balcon des nachts. Een man (Bunuel) scherpt zijn scheermes. De man kijkt naar de hemel en ziet een smalle wolk die naar de maan toedrijft. Dan : het hoofd van een jong meisje met wijd open ogen. Op dat moment trekt de smalle wolk aan de maan voorbij. Het mes snijdt door het meisjesoog. Aldus het scenario. Alleen deze scene gaf al aanleiding tot talrijke interpretaties. Mondragon ziet het als de geboorte van een kind uit de moederschoot. Het oog zou de baarmoeder symboliseren. Voor Pierre Renaud wordt met de openingsscene een verkrachting bedoeld. De surrealist Ado Kyrou komt wellicht het dichtst bij de waarheid als hij het oog het oog van de toeschouwer noemt, er van uitgaande dat Bunuel en Dali de bedoeling hadden de bourgeoisie te provoceren.

Toen UN CHIEN ANDALOU in 1928 in een programma met allemaal avant-garde films in het Parijse Vieux Colombier in première ging, werd hij daar met applaus ontvangen. Bunuel voelde zich daardoor gegriefd. Een jaar later nam hij wraak met wat aanvankelijk onder de titel "La Bête Andalouse" een vervolg op Un Chien Andalou had moeten worden, maar uitdraaide op L'Age D'Or. L'AGE D'OR is een film van Bunuel zonder Dali. Dat diens naam toch bij de credits staat, is te danken aan een vriendelijkheid van Bunuel. Slechts één grap - die van de heer die met een steen op het hoofd wandelt - is van Dali afkomstig. Deze zegt er in zijn dagboek over : "Volgens mijn idee zou de film het geweld van de liefde moeten weergeven, uitgebeeld met behulp van de pracht van de Katholieke mythen. Toen Bunuel de film voltooid had was ik vreselijk teleurgesteld. De film gaf niet meer dan een karikatuur van mijn ideëen, het Katholicisme werd er op een directe manier en zonder enige poëzie in aangevallen."

Bunuel ging het niet om de poëzie, maar om het provoceren van zijn publiek. Dit keer slaagde hij. Voor de première had de Vicomte de Noailles, producent van de film, le tout-Paris uitgenodigd. Bunuel had hem over de inhoud van de film geen details vertelt. De vertoning verliep in ijzige stilte. Na afloop haastten de gasten zich naar huis, de Noailles beschaamd achter latend. De film kwam aanvankelijk door de censuur, maar op 3 december 1930 werd de filmzaal van de Parijse Studio 28 tijdens de voorstelling door leden van de fascistische "Ligue des Patriotes" kort en klein geslagen. Na een campagne in de rechtse pers, geleid door de Figaro, werd de film tenslotte op 11 december verboden en alle kopieën in beslag genomen. In L'AGE D'OR rekent Bunuel, op een nog feller manier dan in Un Chien Andalou, af met heel de burgerlijke mythologie rond liefde, familie, kerk en staat, leger en politie, die hem van jongs af sinds zijn strenge opvoeding bij de jezuïten had dwarsgezeten. De film gaf uitdrukking aan wat door de surrealisten als "Amour Fou" geprezen werd, de elke conventie afwijzende absolute liefde, die de mens uit alle boeien, zowel die van de maatschappij als van het rationele bewustzijn, bevrijdt.