Spirala (The Spiral)

Tijdens het vorige Filmgebeuren brachten we CONSTANS van de Poolse veel-en snelfilmer Krzysztof Zanussi (die ondertussen ook al verplicht is in het "buitenland" te werken). In CONSTANS konfronteerde Zanussi het individu met de problematiek van de morele en etische integriteit als hoeksteen voor een gezonde samenleving. In SPIRALA wordt het individu evenwel gekonfronteerd met de dood, een onvermijdelijke en onkontroleerbare gebeurtenis waarrond een maatschappelijk taboe is gegroeid dat weliswaar verborgen wordt achter een aantal rituelen van zowel religieuze als klinische aard.

Op het hoogtepunt van zijn carrière en, in wat traditioneel heet, "de kracht van zijn leven" wordt een ingenieur het slachtoffer van een ongeneeslijke ziekte. Je komt in SPIRALA niet aan de weet om welke ziekte het precies gaat. Zanussi verklaarde achteraf dat hij wel een scène had gedraaid waarin de dokter de patiënt meedeelt dat hij leukemie heeft. Maar bij de eindmontage sneuvelden die beelden: medische adviseurs hadden bezwaren tegen die verklaring omdat de patiënt kort daarop zelfmoord wil plegen en de film daardoor te negatief zou overkomen bij leukemie-patiënten die toevallig de film zouden zien.

Zanussi is het er evenwel niet om te doen leukemie- of andere ongeneeslijke zieken te ontgoochelen en deprimeren. SPIRALA is in de allereerste plaats een psychologisch drama over de onmacht van de moderne geneeskunde. In het hoog gespecialiseerde ziekenhuis wordt de ingenieur als het ware het proefkonijn voor allerlei illusoire therapieën (drugs op kop). Daardoor komt de man terecht in een angst- en eenzaamheidsspiraal die zijn wanhoop tegenover zijn situatie alleen maar vergroot. Wie enigszins vertrouwd is met het werk van Zanussi weet dat hem een bikkelharde film te wachten staat, het tegendeel van het thematisch verwante WHO'S LIFE IS IT ANYWAY, dus in een erg droge, bijna klinische en on-romantische vertelstijl. SPIRALA is ook een film waarin het beeld en het spel van Jan Nowicki als hoofdakteur primeren op de dialogen. Het voorbeeld bij uitstek zijn de ogenblikken waar de zieke - in de stijl van de oude Indiaan in LITTLE BIG MAN -de bevroren ijsvlakte van Tatras opzoekt om rustig te kunnen sterven. Een vredige dood die een jachtige samenleving hem niet eens gunt. SPIRALA is een taboebrekende film die de dood wiI veranderen door ze zinvol te maken. (vrij naar "Sight and Sound", Summer 78)