Despair (Despair - Eine Reise ins Licht)

Evenals Werner Herzag is Fassbinder een vaste gast op het Gentse filmgebeuren. Dit Duits filmgenie is gewoon niet te stuiten en op 32 jarige leeftijd maakte hij reeds 32 films. Het is dan ook een beetje normaal dat hij niet in het aparte festival van "Nieuwe Duitse Kinema" zit, maar wel in het groot festival, temeer dat onderhavige film Engels gesproken is en een internationale cast
heeft. In het aparte festival is Fassbinder overigens toch aanwezig, het zou anders niet kunnen, in de fameuze DEUTSCHLAND IM HERBST.

Fassbinder maakte samen met zijn linkse scenarist een volkomen eigen versie van de roman. Achteraf trok Stoppard zich terug in woede vanwege de manier waarop Fassbinder het script had gebruikt. Na herlezing van het boek blijkt inderdaad dat Fassbinder de unieke stijl van Nabokov verwaarloost: de ironische stijl van het boek gaat teloor net zoals de romanstruktuur. Maar laten we ons koncentreren op het filmische gebeuren van de chokoladefabrikant Hermann. Hermann woont met zijn aartsdomme vrouw Lydia in het Berlijn van de dertiger jaren. De nationaal-socialisten houden hun akties tegen de joden. De opkomst van het fascisme en de maatschappij die in een wanhoopssituatie verkeert levert het dekor van de film. Hermann wordt in zijn dagelijks roetineleventje alleen maar gekonfronteerd met stupiditeit: een dwaze echtgenote die een liaison heeft met de knettergekke schilder Ardalion; zijn sekretaresse en medefabrikanten die geen begrip hebben voor zijn situatie. Hij droomt er wel van een dominerend man te zijn die afstand kan nemen van alle banaliteit maar stort zich in een identiteitskrisis die leidt tot wanhoop. Hij maakt dan kennis met de zwerver Felix, waarin hij zijn perfekte dubbelganger kent. Een duivels plan komt in hem op om afstand te nemen van zowel zijn eigen identiteit als zijn eigen entourage. Hij slaagt erin de volmaakte misdaad - de moord op zichzelf - uit te voeren door Felix te vermoorden. Na dit misdrijf voorziet hij het slachtoffer van zijn kleren, papieren en ringen. Hij hoop dat niemand dit bedrog merkt, doch het tegendeel is waar. Via een gevonden wandelstok, waarop de naam van de zwerver prijkt, kan men de identiteitsverandering nagaan. Hermann, die ondertussen in Zwitserland ondergedoken leeft wordt herkend en door de politie opgepikt.

De twee tema's die in de film enorm goed uitgewerkt zijn: de waanzinssyndroom en de identiteitsverwisseling. De hoofdpersoon, getyrannizeerd door zijn levenswijze en geobsedeerd door het vrije levenspatroon van de zwerver, tracht te ontsnappen. Deze vlucht kan enkel eindigen in de wanhoop. Wanneer de persoon de existentie heeft overstegen kan hij enkel in een utopischer vorm van bestaan een stuk evenwicht of gewaand evenwicht terugvinden. Dit beleeft ook Hermann: de scène waar hij als fascistische
leider zijn vrouw tot geilheid brengt in bed en de adoratie van het vrije zwerversbestaan brengen hem een Utopia in zijn enge leventje. De manier waarop Fassbinder de ganse film goochelt met kleuren verraadt zijn gezochte estetiek: de bruinvale kleuren van Berlijn, de paarse kleuren van zijn zakenbestaan en de heldere kleuren van het zwerversbestaan vormen schrille kontrasten en delen de film in drie delen: de tekening van het leven van Hermann, de ontmoeting met de zwerver en het bestaan van Felix tot zijn arrestatie. De akteursbezetting in deze Fassbinder trof mij enorm: Dirk Bogarde speelt hier voor de zoveelste maal een rol die hem aangeboren lijkt. Andrea Ferreol schittert als zijn aartsdomme echtgenoot. Ook de kleinste bijrollen zijn uitgewerkt tot in de puntjes, denken we aan de kantoorbedienden in uniform, de hotelgasten en de schakende Joden. De muziek levert een klankpalet op dat elke sentimentaliteit weert maar plaats biedt voor georchestreerde teatraliteit.

Je zult in deze film weinig valse noten ontdekken omdat er maar heel weinig zijn maar vooral omdat je onderdompeld wordt in een bad van adoratie en verrukking voor zowel de stijl als de inhoud van het gebeuren. Fassbinder speelt terecht in op het feit dat kunst, adoratie en waanzin drie begrippen zijn die niet kunnen gescheiden worden. De film, opgedragen aan Vincent Van Gogh, doet zowel het gezin, de maatschappij als de persoon uiteen spatten. Maar met de brokstukken kan je meer aanvangen dan met de drie genoemde zekerheden. Maar die brokken vormen een nieuwe weg zoals de oorspronkelijke en aanvankelijke Duitse titel verraadt: EINE REISE INS LICHT.
("Andere Sinema")