De illusionist (The Illusionist)

JOS STELLING
Jos Stelling, die in 1945 in Utrecht geboren werd, begon als filmmaker met twee dokumentaires en zeven films (8-16 mm). In 1974 verwierf hij bekendheid met zijn verfilming van MARIKEN VAN NIEUWEGHEN, zijn eerste bioscoopfilm die in Cannes in de officiële competitie liep. Hij werkte verder op de Middelnederlandse literatuur met ELKERLYC (1975). Internationale faam verwierf Stelling in 1977 met zijn Rembrandt-film REMBRANDT FECIT 1669, die op het 9e Filmgebeuren te bewonderen was. Deze film werd meer clan eens bekroond, o.m. om zijn fotografie (Festival van Cork) en als beste film over kunst en kunstenaars in Asalo (ltalië). In 1980 draaide hij nog DE PRETENDERS over jongeren anno 1962. DE ILLUSIONIST ontstond in nauwe samenwerking met Freek De Jonge.

De Illusionist
Wat De ILLUSIONIST echt uniek maakt, is de constant inventieve ideeënstroom van De Jonge. Hij is erin geslaagd de verbale hoogstandjes uit zijn theaterprogramma's in beelden te vertalen, zonder dat er ook maar een woord valt. Herkenbaar is de gebruikmaking van running gags, elementen die op verschillende momenten in uiteenlopende verschijningsvormen terugkeren. Zo blijkt bij voorbeeld een goocheltruc, die messen via een doos in een hoofd doet verdwijnen, vooruit te lopen op een betoog over lobotomie èn op een dramatische climax in een verhaal over verstoorde familieverhoudingen. Dat de illusie ineens bloedige ernst geworden is, kan als één van de boodschappen van de film opgevat worden : zonder magie en irrationaliteit, gebeuren er ongelukken. Het leven wordt dan net zo plat als de kijkdoos, waar een kofferdeksel plompverloren op wordt dichtgeslagen. De kijkdoos roept weer associaties op met de doos van de messentruc. Zulke visuele grappen kosten bij het uitleggen nogal wat woorden, en horen bovendien nauwelijks in een recensie prijsgegeven te worden. Daarom mag ook zo min mogelijk verteld word en over het verhaal van de film. Kort samengevat gaat de ILLUSIONIST over twee broers (Freek De Jonge en Jim Van der Woude), van wie de ene hogerop wil en de ander verknipt raakt. (Deze typering van de karakters is plastisch en kernachtig weergegeven in een verrukkelijke bedscene.) De roem van de een gaat ten' koste van het welzijn van de ander. De benadeelde komt in de openingsscène zijn gram halen, als de beroemde broer op het toneel zijn grappen staat te verkopen. Voor straf gaat de Streber in een doos (sic !) en de flashback kan beginnen. Wie van beide broers nu precies gek is en wie Kaïn en wie Abel (Gen. 4: 9-13 vermeldt een reclametekst op een autobus), dat valt nog te bezien. Om het publiek niet meteen in grote verwarring te brengen, is het begin van het eigenlijke verhaal nog tamelijk overzichtelijk, met een ordentelijke introduktie van het vrome gezinsleven in een protestants-christelijke molen. Enkele slapstick-momenten geven de kijker uitzicht op een avondje ongecompliceerd vermaak, maar het lachen zal hen later vergaan, zoals De Jonge ook op het toneel de lachers gaarne afstraft.