Wide Angle: Verloren woorden en herwonnen tijd in Un beau matin (2022) van Mia Hansen-Løve

In een ogenschijnlijk sobere cinematografie met een warm kleurenpalet dat doet denken aan de romantische decors van Eric Rohmer (met dank aan de prachtige 35mm-beelden van Denis Lenoir) volgen we de jonge moeder en weduwe Sandra Kinsler (Léa Seydoux) door de wisselende seizoenen in de Franse hoofdstad. Naast een drukke job als vertaler-tolk en de toegewijde zorg om haar pientere achtjarige dochter Linn (Camille Leban Martins), ontfermt ze zich over haar zieke vader en gewezen professor filosofie Georg (Pascal Greggory) die door een zeldzame vorm van dementie zijn zicht, zijn geheugen en uiteindelijk ook zijn identiteit verliest. Samen met haar moeder en Georgs ex-vrouw Françoise (Nicole Garcia) en haar zus Elodie (Sarah Le Picard) zoekt ze wanhopig naar een betaalbare en leefbare woonplaats voor haar vader in een verzorgingscentrum. Sandra lijkt vooral voor anderen te leven. Sinds de dood van Linns vader vijf jaar geleden, heeft ze naar eigen zeggen het gevoel dat haar liefdesleven achter haar ligt. Pas wanneer ze onverwachts haar oude vriend Clément (Melvil Poupaud) tegen het lijf loopt staat ze zichzelf toe om ook voor haar eigen geluk te kiezen.

Toen ik voor het eerst een van Hansen-Løve’s eerdere films L’Avenir (2016) zag, was ik geraakt door de schaamteloze (bij gebrek aan een betere vertaling voor het Engelse “unapologetic”) stoutmoedigheid en tegelijk zachte kwetsbaarheid van het personage Nathalie – ook een professor filosofie en fantastisch vertolkt door Isabelle Huppert. Op slechts enkele weken tijd raakt ze alle steunpilaren in haar leven kwijt. Haar prestigieuze academische job, haar veeleisende moeder, haar het huis uitrekkende kinderen en uiteindelijk ook het jarenlange huwelijk met haar man. Niet langer is ze bepaald door haar rol als dochter, als moeder, als echtgenoot. Wat overeind blijft is haar liefde voor haar boeken en voor zichzelf. Zelden zag ik een volwassen vrouwelijk personage op een even wrange als warme, waardige als worstelende manier omgaan met het verlies van de veronderstelde zekerheden van haar bestaan. En in het bijzonder: zonder dat dit verlies haar eigenheid determineert of zonder aanhoudende pogingen te ondernemen om het geluk in een nieuwe partner of buiten zichzelf te zoeken. “J’ai trouvé ma liberté, une liberté totale,” stelt Nathalie. Op een gevoelige en tegelijk humoristische wijze brengt Hansen-Løve Nathalie’s exploratie van deze plotse vrijheid in kaart, met vallen en opstaan, maar steeds resoluut en tegen alle maatschappelijke verwachtingen in.

In het personage van Sandra herkende ik een gelijkaardige zoektocht. Ook zij verkent wat autonomie voor haar betekent. Net als Nathalie poogt ze te balanceren tussen zelfzorg en zorg om anderen, wat meer dan eens gepaard gaat met gevoelens van schuld, twijfel en afscheid. Een voorzichtige kus met Clément, een getrouwde astrochemicus, betekent de start van een onzekere maar passionele affaire tussen de twee. Omwille van Cléments huwelijk kunnen ze evenwel louter binnenskamers hun liefde voor elkaar uiten. Wanneer ze samen het Musée de l’Orangerie bezoeken kuieren ze apart door de zalen. Als tolk heeft Sandra het vermogen ontwikkeld om het betoog van anderen te volgen. Gaandeweg slaagt ze er in om haar eigen verlangens te communiceren. Zoals het personage van Nathalie werd geschreven met Isabelle Huppert in gedachten, vormde Hansen-Løve het script voor Un beau matin naar de geweldig veelzijdige actrice Léa Seydoux. In een interview tijdens het Filmfestival van Cannes waar de film dit jaar in de Quinzaine des Réalisateurs in première ging, stelde Seydoux hoe verfrissend het voor haar was om een ‘gewone’ vrouw te spelen. “Ik was vaak een object van fascinatie, mysterie,” omschrijft ze haar voorgaande rollen, “maar het universele van dit personage heeft me enorm ontroerd.” Hansen-Løve weet als geen ander de nuances en subtiliteiten van haar protagonisten in hun dagelijkse realiteit weer te geven, zonder dat het ‘gewone’ banaal wordt. We volgen hen terwijl ze boodschappen doen, de bus nemen en naar de film gaan. De intensiteit van haar vaak transparant autobiografische verhaallijnen zit hem in de kleine observaties van huishoudelijke activiteiten en scherpe naturalistische dialogen.

Waar Sandra’s onafhankelijkheid gestaag lijkt te groeien, wordt de zelfbeschikking van haar vader Georg steeds kleiner. Als filosofiedocent stond zijn leven volledig in het teken van het geschreven woord. De neurodegeneratieve ziekte van Benson zorgt er echter voor dat zijn eens zo gekoesterde boeken voorts onaangeraakt blijven. In haar gedicht Averno omschrijft de Amerikaanse dichter en essayist Louise Glück het verliezen van woorden als het verliezen van je geest. “It is terrible to be alone./ I don’t mean to live alone –/ to be alone where no one hears you.” Wanneer Sandra een deel van haar vaders bibliotheek aan zijn vroegere studenten schenkt, vertelt ze aan haar dochter Linn hoe deze boeken haar dichter bij haar vader brengen dan de persoon die ze zo vaak in het verzorgingshuis bezoekt. Hoe zijn ziel die in de pagina’s vervat zit al gescheiden lijkt van zijn lichamelijke omhulsel. “Het is alsof elk boek een kleurentint is en alle boeken samen zijn portret vormen,” mijmert ze. Op dit moment krijgen we een close-up te zien van rekken vol werken van Georgs lievelingsschrijvers als Robert Musil, Franz Kafka, Thomas Mann, Theodor Adorno, Friedrich Nietzsche en Friedrich Hölderlin. Ook deze laatste raakte op het einde van zijn leven omwille van een geestelijke aandoening de voeling met zijn immer geliefde taal kwijt. Na een opname in een psychiatrische instelling werd de lyrische dichter van talrijke elegieën gedurende de laatste 36 jaar van zijn leven verzorgd in een torenkamer met zicht op de Duitse Neckar. Hoewel hij onder het pseudoniem ‘Scardanelli’ uitzinnig bleef schrijven, kreeg hij – behalve enkele zeer korte gedichten in eenvoudige vorm – geen samenhangende tekst meer op papier.

Enkele jaren voor zijn opname schreef Hölderlin in een brief aan een bevriend Duits schrijver dat “der Trieb, aus unserem Wesen etwas hervorzubringen, das zurückbleibt, wenn wir scheiden, hält uns eigentlich am Leben fest.” De drang om iets van ons innerlijke wezen na te laten dat blijft wanneer wij er niet meer zijn, was volgens hem hetgeen ons werkelijk in leven houdt. Net als Hölderlin had Georg nog tal van plannen om zijn filosofische en literaire nalatenschap verder vorm te geven. Zo ontdekt Sandra een schrift getiteld An einem schönen Morgen met notities van haar vader, vermoedelijk ter voorbereiding van zijn autobiografie. In een van de meest ontroerende passages van de film krijgt Georg vervolgens heel even zijn stem terug. In voice-over leest Pascal Greggory fragmenten voor uit La Ballade en Maladie rare, ontleend aan een notitieboekje dat toebehoorde aan Ole Hansen-Løve, Mia Hansen-Løve’s eigen vader die jarenlang met een gelijkaardige degeneratieve ziekte worstelde. “Door te schrijven wil ik boven mijn ziekte staan, die me niet volledig eronder mag krijgen,” schrijft Georg/Ole. “Dat zou een soort overwinning zijn. Is er nog licht? Ik zie het niet, maar helemaal uitsluiten mag nog niet.”

Terwijl de tijd voor Georg zich in een vacuüm bevindt waar lente en winter onsamenhangend in elkaar overlopen, zoekt Sandra net naar een manier om ‘verloren tijd’ in te halen. De weinige uren die ze met haar nieuwe geliefde doorbrengt lijken veel te kort. Ook haar moeder Françoise hervindt haar jeugd als activiste en vertelt honderduit over haar streken bij ‘Youth For Climate.’ Sandra’s oma en Georgs moeder Jacqueline (Jacqueline Hansen-Løve) blijkt meer in ‘het nu’ te staan dan haar zoon. Ze woont zelfstandig in een Parijs appartement en gaat nog af en toe naar buiten, meestal met behulp van een rolstoel. “Maar ik ben altijd ontspannen,” glimlacht ze. “Je moet zorgen dat de mensen geen medelijden met je hebben. Je moet laten zien dat je er nog bent. Dat je een levend mens bent.” Maar wat wanneer we ons niet meer kunnen uitdrukken, wanneer datgene waar we onze identiteit aan opdragen niet langer mogelijk is? “De bewoners die ik zag waren meer dood dan levend,” zucht Françoise na een van haar bezoeken aan de vele woonzorgcentra. Zelf omschrijft Georg zijn bestaan als een soort continue wachtkamer. “Ik wacht op iets wat zou moeten komen (…) En we hebben allebei geen idee wanneer het zal stoppen… Of beginnen.” Naarmate de tijd verstrijkt vertoont Georg steeds meer gelijkenissen met het personage in het gelijknamige gedicht van Frans schrijver Jacques Prévert, die een persoon opvoert die iemand denkt te zien die er (n)ooit is geweest. “Et il comprit qu'il était seul/ Mais qu'il n'était pas tout seul/ Et c'est alors qu'il vit/ Rien en personne devant lui.”

Hansen-Løve stelt erg persoonlijke maar ook universeel existentiële vragen over waar de grenzen van een waardig leven zich bevinden. Daarbij laat ze ons zien dat de plotse confrontatie met de dood omstanders soms dichter bij hun eigen levendigheid kan brengen. Wanneer Sandra ruimte maakt voor de rouw om een sluimerend verlies, ontstaat op datzelfde moment ook een precaire nieuwe liefde. Het leven is de dood, maar de dood is ook het leven. Un beau matin toont de dualiteit van het tegelijk loslaten en vasthouden, en dat tegengestelde gevoelens van diep verdriet en intense vreugde naast elkaar kunnen en mogen bestaan. En dat daar schoonheid in zit.