'Viridiana': een subtiele splinterbom

‘Viridiana’ behoort tot de meest ophefmakende films uit de filmgeschiedenis. In plaats van de film te analyseren gaf prof. Biltereyst er de voorkeur aan om de context te schetsen waarin de film ontstond. Daarvoor ging hij terug naar de jonge Buñuel die samen met Salvador Dali ‘Le Chien Andalou’ draaide. Een korte film waarin beiden hun dromen verwerkten en waarin de ene vetorecht had op de andere. Volgens Buñuel en Dali is film een droom en een van de laatste plaatsen van verzet. In film word je niet gehinderd door rede en door de buitenwereld. Het surrealisme van ‘Le Chien Andalou’ klinkt nog door in ‘L’ Âge d’or’ waar regisseur Buñuel en scenarist Salvador Dali zich afzetten tegen klassieke narratieve structuren. De aan Markies de Sade opgedragen film is een akte van verzet tegen de moraal, de kerk, de geestelijken, zelfs tegen de kunst en de klassieke muziek.

Om de gelijkenissen tussen ‘L’ Âge d’or’ en ‘Viridiana’ te illustreren, plaatste prof. Biltereyst het beeld van een koe – het meest gedomesticeerde dier - op een bed, naast dat van Viridiana die totaal verdoofd en gecontroleerd op een bed ligt.

‘L’ Âge d’or’ veroorzaakte schandaal en werd decennia lang verboden maar maakte Luis Buñuel wereldberoemd.

Mexico

Bij het uitbreken van de Spaanse burgeroorlog koos hij partij voor de Republikeinen en werd hun filmpropagandist. Hij moest vluchten en kwam via de Verenigde Staten in Mexico terecht. Met zijn daar gedraaide films werkte hij mee aan de gouden tijd van de Mexicaanse cinema. Hij werd een “gevestigde” cineast maar wist toch altijd persoonlijke accenten te leggen. Het mooiste voorbeeld daarvan is de uit 1951 daterende ‘Los Olvidados’ waarin hij jongeren uit de sloppen een stem geeft.

Omdat hij in de jaren vijftig niet minder dan 16 commercieel succesrijke films had gedraaid, mocht Buñuel van zijn producent een film naar keuze en naar eigen smaak maken. Daarbij greep hij terug naar een verhaal over een heilige Viridiana dat hij in zijn jeugdjaren had gehoord. Er was zelfs interesse uit Spanje om de film te coproduceren. Onder andere van de productiemaatschappij van Carlos Saura. Aanvankelijk wees Buñuel alle hulp af maar gaf tenslotte toch toe.

Geloften

Het hoofd- en titelpersonage Viridiana staat op het punt om haar geloften af te leggen als kloosterzuster wanneer het bericht toekomt dat haar oom, don Jaime, ernstig ziek is. Viridiana heeft al jaren geen contact meer met hem maar op aandringen van moederoverste brengt ze hem een bezoek. Don Jaime herkent in Viridiana het evenbeeld van zijn overleden vrouw en vraagt haar ten huwelijk. Na de dood van Jaime besluit Viridiana om zijn domein open te stellen voor minstbedeelden en daklozen. Haar plannen worden wat gedwarsboomd door de komst van Jorge, de zoon van Jaime die het hele domein wil vernieuwen en er elektriciteit wil aanleggen.

Wanneer Viridiana even het domein verlaat, profiteren haar beschermelingen ervan om van de rijkdom te proeven en richten een bakkanaal aan. Het geheel mondt uit op een parodie op het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci.

De Spaanse censuur lustte het verhaal van een non die uiteindelijk zou trouwen met de zoon van haar oom helemaal niet. Daarom verzon Buñuel een einde waarbij Viridiana deelnam aan een kaartspel met Jorge en zijn minnares Ramona. De hint naar een mènage à trois ontging de censuur en de film werd in Spanje gedraaid. ‘Viridiana’ werd de Spaanse inzending voor Cannes en won er in 1961 de Gouden Palm.

Schandaal

Dat betekende een schandaal boven een schandaal want de film werd onder meer als heiligschennend neergesabeld door de Osservatore Romano. In veel landen werd de film jarenlang verboden en werd vooral het bakkanaal geknipt. Niet weinigen waren indertijd verbaasd dat Buñuel naar Spanje terugkeerde om er Viridiana te draaien. Volgens prof. Biltereyst is een en ander te verklaren door de toenmalige Spaanse politiek om zogenaamde verloren zonen terug te omarmen zodat Spanje opnieuw zijn plaats op het internationale forum kon innemen. Met ‘Viridiana’ kreeg Franco evenwel een bompakket dat in zijn gezicht ontplofte. Zelfs de onderminister van cultuur die de Gouden Palm in Cannes in ontvangst nam, werd ontslagen. Saura’s productiemaatschappij werd in de hoek gezet en er vielen een pak ontslagen. Buñuel was niet in Cannes maar zat rustig in Parijs.

In Gent genoot een met een divers publiek gevulde zaal van een subversieve film en maakte kennis met Bunuel als satiricus, fetisjist, als ongenadig observator van de condition humaine en vooral als subliem kunstenaar.

Uiteindelijk heeft Franco later de film zelf gezien. Hij zag er geen graten in.