Possession @ Off/Screen festival
De filmografie van Andrzej Zulawski (1940-2016) kent tenminste drie toppers: zijn in Polen gedraaide debuutfilm 'Het Derde Deel van de Nacht' (1971); zijn eerste Franse film 'L’Important c’est d’aimer (1975); zijn meest intense en subversieve film: 'Possession'. Net als zijn land-en generatiegenoten Roman Polanski en Jerzy Skolimowski (wiens recentste film '11 Minutes' ook op het Off/Screen programma staat) kreeg Zulawski in zijn geboorteland al snel af te rekenen met politieke censuur, zodat hij zich na zijn verboden tweede film 'De Duivel' (1972) in Frankrijk vestigde. De films die hij als banneling in Parijs draaide worden vaak gedomineerd door zijn steractrice du jour: eerst Romy Schneider in 'L’Important c’est d’aimer', daarna Isabelle Adjani in Possession, gevolgd door Valerie Kaprisky in 'La femme publique' (1984) en uiteindelijk tussen 1985 en 2000 vier films met Sophie Marceau, intussen niet alleen zijn muze maar ook zijn wederhelft ('L’amour braque'; 'Mes nuits sont plus belles que vos jours'; 'La note bleue'; 'La fidélité'). Jammer genoeg was zijn koortsachtig lyrische filmstijl intussen ook afgeleden tot hysterisch maniërisme. Ook zijn opera-film 'Boris Godounov' (1989) kon nog maar op weinig begrip rekenen (‘Boris Not Good Enough’, klonk het drastisch verdict van een Engelse scribent). Na vijftien jaar stilte, regisseerde Zulawski vorig jaar nog een finale film, 'Cosmos', een bescheiden surrealistische vertelling naar een roman van zijn landgenoot Witold Gombrowicz.
Wie nooit een film van Andrzej Zulawski gezien heeft, krijgt met 'Possession' meteen de volle lading van een uniek talent dat hij zelf met de grootste moeite in toom wist te houden. Van een gebrek aan lef en verbeelding kun je Zulawski alleszins niet beschuldigen. In zijn meest controversiële film combineert deze zwartgallige Pool een Ingmar Bergman-achtig huwelijkscrisisdrama met een schrikbarende monsterfilm à la 'Alien'. Voorwaar een hoogst curieuze en verbijsterende mix!
Zulawski gooit alle moeizame conventies van de psychologisch realistische benadering van een gebroken relatie arrogant over boord. Hij kiest resoluut voor een riskante, provocerende en vaak op de rand van het ridicule balancerende variatie op het afgezaagde thema van de vrouw die de druk van een bourgeois huwelijk niet langer aankan en een minnaar neemt. Haar onderbewuste verlangens en de schizofrenie van haar relatie worden letterlijk gevisualiseerd doordat Zulawski in het tot hysterische hoogten opgezweepte drama niet enkel een aantal dubbelgangers en bizarre verschijningen introduceert, maar ook een reëel monster.
Isabelle Adjani speelt in de meest beproefde vertolking van haar carrière een jonge, ontredderde huismoeder die haar man (Sam Neill) van streek brengt omdat ze haar kind verwaarloost om bij haar geheime minnaar te kunnen zijn. Aldra blijkt dat er naast deze in oosterse gevechtskunsten gespecialiseerde vriend ook nog een derde aanwezigheid is: een slijmerig (kent u een ander?) monster met vele tentakels waarmee Adjani in een verlaten pand de liefde bedrijft. Wie weet krijgt van het veelarmig lustobject wordt door Adjani op vreselijke wijze om het leven gebracht en gevoed aan het gedrocht dat kennelijk langzaam tot een andere verschijningsvorm aan het transformeren is. De grillige intrige die daaruit ontstaat is al even duizelingwekkend kronkelig als de spiraalvormige smeedijzeren trap waarop de ontknoping plaats grijpt.
Van bij de eerste naargeestige beelden is het overduidelijk dat Zulawski afstand neemt van elke vorm van realisme om in de schimmige wereld te duiken van de allegorie en het occulte, daarbij een dualistisch wereldbeeld offrerend waarin de sterke tegenstellingen tussen god en duivel, lichaam en ziel, goed en kwaad, extreem worden aangedikt.
Possession is in de eerste plaats een overweldigende kijkervaring dankzij de virtuoze, dreigende mise-en-scène, met een rusteloze camera die vanuit bizarre hoeken de stuiptrekkingen en beroering vastlegt van personages die gevangen zitten in een beklemmende stad van verlaten straten, lege en vervallen appartementen, sombere huurkazernes. Een stad die ook in een spookachtig blauw licht baadt en omwald is door dikke muren, prikkeldraad en bespied door grenscontroleposten. Zulawski draaide zijn film inderdaad op locatie in West-Berlijn lang voor de Duitse eenmaking, wat hem het uitgelezen decor biedt voor deze geobsedeerde stijloefening vol angst, morbide humor en lyrische waanzin.
Zulawski is ook niet zuinig met de schokkende scènes. Zo is er de aanblik van het baarlijke monster, een creatie van Carlo Rambaldi ook verantwoordelijk voor de wezens uit 'Alien', 'E.T. The Extra-Terrestrial', 'Dune', 'Close Encounters of the Third Kind' en de 'King Kong' uit de versie van 1976. Maar er is ook de minnaar die in een WC-pot stikt; Isabelle Adjani die zichzelf verminkt met de elektrische vleeszaag waarmee ze rauwe lever in reepjes sneed; het zoontje dat in bad zelfmoord pleegt. En natuurlijk hét moment suprème: Adjani’s miskraam in een nauwe U-Bahn tunnel; scène die je moet zien om ze te geloven en waar deze mega-cultfilm zijn faam aan dankt.
'Possession', te zien tijdens het Off/Screen festival op donderdag 3 maart om 21u30 in Cinema Nova, Brussel (www.offscreen.be) ook op woensdag 16 en 23 maart om 22u45 in KASKcinema, Gent.