Onze man in Cannes: halfway report

Bij de filmcritici haalt 'Son of Saul', een aangrijpende Holocaustfilm van de Hongaarse cineast Laszlo Nemes, halverwege de 68ste editie van het Filmfestival van Cannes niet de topscore maar het blijft meer dan waarschijnlijk de strafste en meest besproken film van het festival waar niet alleen de zon maar ook de films het mooie weer uitmaken.

Gus van Sant kreeg voor zijn 'The Sea of Trees' dan weer een pak voor de broek en de wierook voor van de Certain Regard sectie naar de competitie overgetilde Yorgos 'Dogtooth' Lanthimos film: 'The Lobster' kon zelfs een felle mistral niet van de Croisette verdrijven.

Volgens Thierry Frémaux, artistiek directeur en algemeen bestuurder van het festival, zou 'Son of Saul' het publiek in twee kampen verdelen. Voor of tegen. Maar hij vergiste zich. Nagenoeg iedereen is voor maar er zijn uiteraard bedenkingen. Saul Ausländer is een lid van een Sonderkommando in Auschwitz Birkenau en maakt deel uit van een ploeg die ervoor moet zorgen dat de joden en andere slachtoffers in goede orde de gaskamer binnenstappen. Na de moordpartij moet het Sonderkommando de gaskamer schoon schrobben en de lijken overbrengen naar het crematorium om ze daar te verbranden. Op een keer meent Saul onder de lijken dat van zijn zoon te herkennen. Hij wil niet dat het wordt verbrand maar een joodse begrafenis krijgt met een rabbi die een kaddish (gebed voor de doden) uitspreekt. Saul doet er alles aan om zijn doel te bereiken. Bewakers worden omgekocht, rabbi’s aangesproken en dat allemaal terwijl er een opstand gepland is (oktober 1944) tegen de kampoversten.

Hoe kan je de gruwel van de Holocaust reconstrueren? Daar worstelt iedere cineast mee die het onderwerp aanpakt. Claude Lanzmann, die de documentaire 'Shoah' draaide, was woest op Steven Spielbergs 'Schindler’s List' maar verzoende zich inmiddels met de regisseur. Nemes slaagt er in om documentaire met langspeelfilm met mekaar te verzoenen. Vanaf het eerste beeld pakt hij de toeschouwer bij de keel door de routine waarin Saul Ausländer werkt tastbaar te maken. De eigenlijke gruwel, het zich ontkleden, het sleuren met de lijken, het verbranden ervan, blijft ietwat wazig op de achtergrond maar je beseft verdraaid goed waarmee men bezig is. En dan is er nog de klankband. Neen, geen muziek, wel het roepen en tieren in verschillende talen, het gekrijs, het slaan van poorten, het geluid van vlammen. De horror, de horror... tastbaar gemaakt. Nemes baseerde zijn film op geschriften die leden van de Sonderkommando’s in de grond verstopten en die een drietal jaren na de oorlog werden ontdekt en later werden gepubliceerd. En prijs of geen prijs 'Son of Saul' markeert Cannes 2015.

Zoals bekend opende het festival dit jaar met een sociaal geëngageerde 'La tête haute' en dat werd op applaus onthaalde. Maar daarna nam de fantasie het hier eventjes over. In 'Tales of Tales' van Matteo Garrone kregen we on der meer het hart van een zeemonster voorgeschoteld en groeide een mier (?) uit tot een varkensachtig wezen. Maar niemand haalde het op 'The Lobster'. Ja, een kreeft, dat wil ik worden zegt een hoofdpersonage in de film van Yorgos Lanthimos. In zijn eerste Engelstalige film heeft de Griekse regisseur het over een wereld waarin mensen 45 dagen de tijd krijgen om een partner te zoeken. Lukt dat niet, dan veranderen ze in een dier. Gelukkig naar eigen keuze. Origineel is het uitgangspunt wel en volgens het vakblad Variety is de aanpak van Lanthimos, die furore maakte met 'Dogtooth' en met 'Alps', wellicht de voorbode van een nieuw filmgenre. Wie zijn wij om eerbare confraters niet te geloven.

Voorlopig blijven we met de voetjes op de grond en onthouden dat 'Mia Madre' van Nanni Moretti in een stortvloed van tranen eindigde. Begrijpelijk want de Italiaanse cineast van onder andere 'Habemus Papam' vertelt hoe hij zijn moeder verloor terwijl hij die film aan het draaien was. Let wel, in 'Mia Madre' gaat het niet over 'Habemus Papam' wel over een komedie die zijn zuster draait. Zij is nogal eigengereid en heeft het moeilijk met de Amerikaanse acteur die ze naar Italië liet overkomen. Tussendoor moet de ziekte en de dood van de moeder nog worden verwerkt. 'Mia Madre' heeft alles om een ruim publiek te boeien en Nanni Moretti weet alle snaren handig te bespelen. Maar naar ons gevoel had hij John Turturro gerust beter in toom moeten houden. Zijn “over the top” acteren brengt de film uit zijn evenwicht. Maar een 'La vita è bella' sfeertje doet het altijd.

Over Gus van Sant’s 'Sea of Trees' en Todd Haynes’ 'Carol' zullen we het later ongetwijfeld nog hebben. Mocht u over de eerste veel kwaad en over de tweede veel goeds hebben gelezen of gehoord, weet dan dat beide pieken evenredig en evenwaardig aan het afzakken zijn. Van Sant stijgt dus en Todd Haynes zakt een beetje.

Even terug naar de realiteit dan maar met 'La loi du marché' van Stéphane Brizé. Daarin zien we hoe een 51-jarige man na twintig maanden werkloosheid eindelijk een nieuwe baan vindt. Hij wordt bewaker in een grootwarenhuis. Hij pakt die job eerlijk aan maar wordt toch met een aantal toestanden geconfronteerd die bij hem morele problemen oproepen. Mensen ontslaan bijvoorbeeld om een niemendalletje en zo een beter omzetcijfer te scoren. Regisseur Brizé noemt de dingen bij hun naam en het is bijna hilarisch om zien hoe het hoofdpersonage zich na zijn ontslag probeert om te scholen, cursussen volgt die tot niets leiden, met de bank onderhandelt. Hilarisch, ware het niet zo pijnlijk echt. Het camerawerk van deze film is van de hand van een documentairemaker en dat voel je. Wat je niet voelt is de eventuele discripantie tussen het samenspel tussen acteur Vincent Lindon en zijn medespelers die allemaal niet professionelen zijn. Maar wel de functie in de film uitoefenen die ze in realiteit ook uitvoeren. Velen tippen Vincent Lindon als kandidaat voor de prijs van de beste mannelijke hoofdrol.

Dat je de realiteit ook in de vorm van een sprookje kan vertellen bewijst de Portugese cineast Miguel Gomez met zijn 'Arabian Nights'. Hij laat Sherazade aan het woord en die vertelt over gebeurtenissen die zich vorig jaar in Portugal afspeelden. Ze hebben allemaal te maken met de huidige crisis en de maatregelen die de Europese Unie aan Portugal oplegde. 'Arabian Nights' bestaat uit drie delen en wordt vertoond in de parallelle sectie “Quinzaine des réalisateurs”. De originele, knappe en filmisch sterke film hijst zich volgens velen kwalitatief naast 'Son of Saul'. In dezelfde sectie werd ook 'Le tout nouveau testament' vertoond van onze Jaco Van Dormael. De krant Libération had er amper twee zinnen voor over. Maar de glimlachende gezichten bij hen die de film zagen, spreken boekdelen.

Raf Butstraen