One Shot Cinema: Schlafkrankheit

Hoofdredacteur van Sight & Sound Nick James noemde Schlafkrankheit (Sleeping Sickness) een 'Conradian portrait of a burnt-out white man addicted to Africa, that surprised constantly with an oblique approach to mood and storytelling that seemed to mimic the continent's unknowability.' Als kind van twee hulpverleners in Zaire groeide Ulrich Köhler enkele jaren op in een klein dorpje aan een zijrivier van de Congo. Al jaren liep hij met het idee rond om ooit een film te maken over internationale hulpverleners in Afrika en daarin te tonen hoe het voelt om in een omgeving te wonen waar je altijd een geprivilegieerde outsider blijft. Met Schlaffkrankheit heeft hij dan eindelijk de film gemaakt waarin hij niet alleen zijn Zaïrese jeugdherinneringen kan verwerken maar ook zijn eigen dubbelzinnige relatie met Afrika kan exploreren. Voor Köhler is Schlafkrankheit geen film over Afrika maar een film over Europeanen in Afrika. Aanvankelijk werkt de hoofdpersoon Ebbo Velten, die zich gedraagt als een echte emmerdeur, lichtelijk op de zenuwen, maar uiteindelijk blijft dit ook deel uit te maken van de strategie van deze film. De Nederlandse toneel-en filmacteur Pierre Bokma, die er altijd uitziet alsof hij elk moment kan bezwijken, speelt met verve deze uitgebluste Duitse arts die zich klaar maakt om na twintig jaar Afrika vaarwel te zeggen en samen met zijn gezin naar Europa terug te keren. Hij voelt zich echter dermate verbonden met zijn nieuwe thuisland waar hij onderzoek doet over een dodelijke slaapziekte (veroorzaakt door een parasiet die door tseetseevliegen wordt overgebracht), dat hij die stap niet kan zetten en in Afrika blijft hangen. Het tweede deel van deze onconventioneel opgebouwde film speelt drie jaar later. Daarin introduceert Köhler plotseling een nieuwe protagonist en wordt Ebbo Velten een tijdlang naar de achtergrond verbannen. Nu maken we kennis met Alex Nzila (Jean-Christophe Folly), een jonge Franse arts van Congolese origine die op een congres in Frankrijk zeer kritisch is voor de neokoloniale boodschap van een van de lezingen. Vol goede voornemens vertrekt hij naar Kameroen om er voor de Wereld Gezondheid Organisatie het ontwikkelingsproject over de slaapziekte te evalueren. Aanvankelijk is hij zeer optimistisch gestemd en denkt hij dat hij over de juiste achtergrond beschikt om veranderingen door te voeren en het verschil te maken. Geleidelijk verliest hij al zijn illusies en komt hij tot het besef dat ook hij met zijn Europees perspectief geen vat krijgt op de realiteit op het veld. Hij kruist het pad van Ebbo Velten die nu zelf meedoet aan de corrupte praktijken waar hij zich vroeger tegen verzette. Velten heeft zich intussen helemaal aan zijn Afrikaanse omgeving aangepast, is er hertrouwd met een Afrikaanse en werkt er voor een schimmige Fransman (Hippolyte Girardot). Vooral tijdens de finale nachtelijke jachtpartij lijkt hij zich te transformeren in een krankzinnige figuur die de vage contouren bezit van de mythische Kurtz uit Conrads Heart of Darkness. Het moet gezegd dat de realistische locatie-fotografie van Köhlers vaste cameraman Patrick Orth aardig bijdraagt tot de zinderende tropische en verstikkende sfeer die over de film hangt en dat hij vanaf de spookachtige openingsscène dankbaar gebruik maakt van de duisternis om het ondoorgrondelijke van het donkere continent kracht bij te zetten. Een van de kenmerken van de slaapziekte waar de hulpverleners onderzoek naar doen is dat de patiënt er door gedesoriënteerd geraakt. En dat is ook het gevoel dat de cineast vaak op de toeschouwer wil overbrengen. En dit zowel door het bruusk wisselend vertelperspectief en de vaak onvoorspelbare gedragingen en neuroses van de expats, als door de vervreemding en raadselachtigheid die in vele scènes sluipt. In de loop van de film komen ook diverse standpunten aan bod over ontwikkelingshulp aan derde wereld landen, gaande van Afrikaanse experten die ijveren voor de afschaffing van de internationale hulpverlening tot het paternalistisch activisme van rocksterren als Bono en Bob Geldof. Het persoonlijk relaas van spiegelfiguren Ebbo en Alex reflecteert dan weer de schizofrenie van de situatie waarin de hulpverleners zich bevinden. Ze geloven dan misschien in het nut van hun individuele acties, maar hebben de grootste twijfels over de zin van het grotere project. Niet dat Köhler omtrent deze tegenstrijdigheid en malaise een eenduidig standpunt inneemt. Zoals in zijn vorige twee films (Bungalow uit 2002 en Montag Kommen die Fenster uit 2006, allebei vertoond op Filmfestival Gent) beschrijft en observeert hij gelaten complexe en problematisch situaties, zonder er gemakkelijke antwoorden aan toe te voegen. Patrick Duynslaegher (artistiek directeur Filmfestival Gent). 'One Shot Cinema' is een programma van FILMFESTIVAL GENT in samenwerking met KASKcinema. Praktisch: KASKcinema, Bijlokesite, Godshuizenlaan 4, 9000 Gent, www.kaskcinema.be. Eerste vertoning van Schlafkrankheit op maandag 5 december, daarna ook nog te zien op maandag 12 en 19 december telkens om 20u30. Patrick Duynslaegher zal (onder voorbehoud) alle vertoningen inleiden. Deze film is Nederlands ondertiteld. Tarieven: 5 euro (standaard) 3 euro (studenten, werklozen, 65+, KASKmedewerkers) KASKcinema filmkaart: 40 euro (8 films + 2 gratis).