'Lincoln' (Steven Spielberg) op 17 januari
Steven Spielberg zegt niet langer geïnteresseerd te zijn in grote actie blockbusters, toch het type cinema waar hij faam en fortuin aan dankt. Misschien geven enkele cijfers hier een verklaring voor. Spielberg is de regisseur van 27 films. Hij zit 40 jaar in het vak. En vooral: hij wordt eind dit jaar 67 en heeft dus kennelijk geen tijd meer te verliezen. De vorige decennia wisselde hij ambitieuze films met grote maatschappelijke betekenis ('The Color Purple', 'Schindler's List', 'Amistad', 'Saving Private Ryan', 'Munich') af met lichter, pretentieloos entertainment - Spielberg lite zeg maar: 'Catch Me If You Can', 'Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull', 'The Adventures of Tintin'. Voortaan wil hij alleen films maken die er iets toe doen en stelt hij zijn immens vakmanschap in dienst van een hoger doel. Ik besef dat films die nadrukkelijk met hun boodschap te koop lopen en de toeschouwer iets meer willen verschaffen dan twee uurtjes zorgeloos vermaak (waar overigens ook niks mis mee is) door velen argwanend worden bekeken. Als bioscooptoeschouwer krijg ik ook niet graag het gevoel op een schoolbank of onder de preekstoel te zitten. Alleen is wat Spielberg te vertellen heeft zo belangrijk en is hij zo'n begenadigd filmmaker dat hij je 150 minuten lang in de ban houdt van zijn grote vertelkunst. De brutale kinetische openingsscène doet een beetje voor de Secessieoorlog wat 'Saving Private Ryan' voor de landing van Normandië deed. Soldaten gaan elkaar te lijf met bajonet, vuurwapens en vuisten; het slagveld is omgeschapen tot één grote modderpoel die het onderscheid tussen de grijze en blauwe uniformen uitwist. Tijdens die scène weerklinken ook de fameuze Gettysburg Address, al wordt die niet uitgesproken door Lincoln maar geciteerd door eenvoudige zwarte soldaten. Wat de impact van de historische woorden nog versterkt. Dit is meteen ook de enige scène die zich op het slagveld afspeelt. Want 'Lincoln' is zeker geen epos over de Burgeroorlog (1861-1865), het is zelfs geen episch levensverhaal van Lincoln. De hele handeling is toegespitst op de laatste vier maanden in het leven van de zestiende president van de VS en toont hoe hij voor eens en altijd de slavernij wil afschaffen. In 1865 loopt de Amerikaanse burgeroorlog op zijn laatste benen. Lincoln, voor wie de afschaffing van de slavernij een politieke kwestie is, probeert nog snel een grondwetswijziging (het fameuze 13de Amendment) door het House of Representatives te krijgen waardoor de slavernij uit de grondwet wordt gebannen. Hij heeft geen tijd te verliezen, want eens de zuidelijke staten capituleren, vreest hij dat ze het amendement zullen tegenhouden. De president staat voor een verscheurende keuze: de oorlog zo snel mogelijk beëindigen kan duizenden mensenlevens redden maar dan loopt hij wel het risico dat een hele bevolkingsgroep zijn vrijheid niet terugwint. Hij zit opgescheept met een Democratische oppositie die hem als een dictator afschildert en met een grote kloof binnen zijn eigen Republikeinse partij: enerzijds de radicale vleugel geleid door Thaddeus Stevens (Tommy Lee Jones) die een vurig voorvechter is van het Abolitionisme (beweging die voor de afschaffing van de slavernij ijvert), anderzijds de conservatieven, geleid door grijze eminentie Preston Blair (Hal Holbrook) die aansturen op vredesonderhandelingen met de geconfedereerde staten. Om zijn partij samen te houden en bij een weerbarstige Senaat de noodzakelijke stemmen te winnen, is hij bereid tot het uiterste te gaan. De film toont ons de overredende kracht maar ook de manipulaties, listen, intriges en intimidaties om dit doel te bereiken. Daarvoor zet Lincolns staatssecretaris William Seward (David Strathairn) enkele schimmige figuren in (met licht karikaturale verve gespeeld door Tim Blake Nelson, John Hawkes en een verrassend gecaste James Spader) om een twintigtal Democraten voor hun kar te spannen en zodoende de vereiste tweederden meerderheid te halen. Lincoln is een van die zeldzame grote Hollywoodfilms die de moed heeft om complex te zijn. Complex in de rijkelijk gedetailleerde beschrijving van politieke processen, in de morele dilemma's waar de president mee worstelt en in de karakterschets en motivering van de president. In het genuanceerd script van Tony Kushner verafschuwt Lincoln de slavernij die hij als immoreel bestempelt, maar hij ziet het 13e amendement ook als een middel om de financiële fundering weg te blazen van de Confederatie die over vier miljoen negerslaven kon beschikken. Daniel Day Lewis, zoon van een Ierse dichter, verbaast ons eens te meer door zijn capaciteit om helemaal op te gaan in een oer-Amerikaans personage (wat hij ook al met brio deed in 'Last of the Mohicans', 'Gangs of New York' en 'There Will Be Blood') en ons te doen vergeten dat we naar een acteur zitten te kijken. Hij vat de mythische dimensie van de beroemde president maar maakt hem ook een gewone man, een ex-plattelandsadvocaat die zijn omgeving verveelt met zijn sappige verhalen en eindeloze parabels. Hij onthult de gewiekste politicus die voldoende leep en pragmatisch is om zijn idealen 'realistisch' in te schatten. En doorheen al die contradicties bewaart hij ook het aura van mysterie dat ondanks alle folklore over deze president hangt (voor de meeste Amerikanen blijft de man wiens beeltenis de voorkant van hun vijfdollarbiljetten siert een ondoorgrondelijk raadsel). Spielberg en Kushner plaatsen Lincoln niet op een voetstuk. Zo goed hij zich in zijn sas voelt op het politieke toneel, zo onwennig is hij tijdens de familiale conflicten in het Witte huis dat minder als een staatstempel oogt dan als een verzamelplek van wheelers en dealers. Voor zijn jong zoontje Tad (Gulliver McGrath) is hij de tedere vader, maar hij heeft een moeilijke relatie met zijn oudste zoon Robert (Joseph Gordon-Levitt) die zijn eigen weg wil gaan en het ouderlijk verbod om zich aan te sluiten bij de Unionisten naast zich neerlegt. Zijn echtgenote Mary (Sally Field) rouwt nog steeds om het verlies van een andere zoon (hij stierf aan een ziekte tijdens het eerste oorlogsjaar) en beweegt zich mede door haar eigen zwakke gezondheid aan de rand van de hysterie. Om een film waarin alles draait om het ronselen van stemmen toch meeslepend te maken is een meester-verteller vereist en in Spielberg hebben we die natuurlijk gevonden. Ik ken maar één andere Amerikaanse superproductie die de details van politieke besluitvorming dermate centraal stelt: Otto Premingers 'Advise and Consent' (1962). Daar gaat het niet om een amendement maar om een onderzoek door de senaat naar de reputatie van de staatssecretaris pas benoemd door de president. Preminger vatte het complexe lobbywerk rond het Capitool en de andere machtscentra van Washington D.C. in een lange aaneenschakeling van sierlijke camerabewegingen en een super vloeiende mise-en-scène. Spielberg kiest voor een esthetisch minder radicale mise-en-scène van een zeer klassieke factuur, maar hij zet de redevoeringen, discussies en argumentaties ook zeer energiek in beeld, en maakt zijn visuele flair ondergeschikt aan de dominante vertolkingen en de bevlogenheid van de retoriek. Hoewel de fatale afloop van Lincoln overbekend is, weet Spielberg ons toch ook te misleiden en te verrassen met hoe hij die vaak uitgebeelde moordaanslag in een schouwburg (op Goede Vrijdag 1865, amper vijf dagen na het beëindigen van de Burgeroorlog) ensceneert. Naar Spielbergs normen is Lincoln vrij terughoudend geregisseerd, zonder de nadrukkelijke bravoure-sequenties of aangedikte emotionele climaxen waar de regisseur soms wel in grossiert. Twee vaste artistieke medewerkers laten zich van hun meest sobere kant zien en horen. Trouwe DOP Janusz Kaminski schildert het kleinere, provinciale Amerika van het midden van de negentiende eeuw in bruine clair obscurs. John Williams wisselt passages van orkestrale grandeur af met eenvoudige stukjes voor piano, viool en banjo. Alleen een rasecht filmmaker is in staat een film te maken waar we zo veel uit kunnen leren en die ook nu nog actueel is, zonder dat we het gevoel hebben een obligate geschiedenisles te hebben bijgewoond. Wat Spielberg in Lincoln trefzeker in beeld brengt is niks minder dan democratie in actie.
Door Patrick Duynslaegher Artistiek directeur
'Lincoln' donderdag 17 januari om 20u15 in Kinepolis Gent, Kortrijk, Antwerpen, Leuven en Hasselt. Klik hier voor tickets & info.
Volgende editie Filmfestival Gent on Tour: donderdag 21 februari 2013 'The Master' van Paul Thomas Anderson met Joaquin Phoenix, Philip Seymour Hoffman en Amy Adams.