FFGent toert op 19 december met Philomena van Stephen Frears
'Film Fest Gent on tour', dat is elke derde donderdag van de maand de unieke sfeer van het festival herbeleven in Kinepolis Gent, Kortrijk, Antwerpen, Leuven en Hasselt. We verwennen je één keer per maand met de unieke vertoning van een uitzonderlijke film, zorgvuldig geselecteerd door Film Fest Gent en Kinepolis.
De wereld is inmiddels maar al te goed vertrouwd met schandalen rond katholieke priesters die zich gretig vergrijpen aan koorknapen en weesjongetjes. Iets minder bekend is de in de jaren vijftig van vorige eeuw frequente praktijk waarbij al even katholieke nonnen beslag legden op de baby’s van kwetsbare ongehuwde tienermeisjes, daarna de jonge kinderen duur verkochten aan overzeese kapitaalkrachtige echtparen om vervolgens elk spoor van de transactie uit te wissen, kwestie van er zeker van te zijn dat ontvreemd kind en bestolen ouder elkaar nooit meer konden terugvinden.
Een mens zou van minder zijn geloof in de katholieke kerk verliezen, al geldt dit zeker niet voor de moeder die in Philomena het slachtoffer wordt van dit weinig caritatief mensenhandeltje. Je zou ook verwachten dat bij het verfilmen van zo’n belastend verhaal voor de dienaars van de Roomse kerk de antiklerikale verontwaardiging van het witte doek druipt, terwijl Philomena in de eerste plaats de knusse gezelligheid uitstraalt van een winters theekransje. Dit hebben we dan in de eerste plaats te danken aan het hoofdpersonage en de vertolking van Judi Dench.
De nieuwe film van Stephen Frears is losjes gebaseerd op de echt gebeurde queeste van Philomena Lee, een Ierse vrouw die decennia lang op zoek ging naar haar buitenechtelijk kind dat in 1952 werd geboren en enkele jaren later zonder haar medeweten aan Amerikaanse adoptieouders werd doorverkocht. In de filmversie heeft Philomena (Judi Dench) deze tragische gebeurtenissen uit haar leven gebannen en geheim gehouden , zelfs voor haar naasten. Ze is intussen ook hertrouwd, kreeg een dochter (Maxwell Martin) en is nu weduwe. Maar het verleden knaagt aan haar gemoed. In flashbacks (gedraaid op korrelige Super 16) blijven de traumatische ervaringen door haar hoofd spoken. Ze hoorde tot een van die duizenden ‘gevallen’ vrouwen die in een klooster werden opgesloten als straf voor hun seksuele promiscuïteit. Tijdens het harde labeur van lakens schrobben mocht ze één uurtje per dag doorbrengen met haar zoontje Anthony. Tot natuurlijk dit hartverscheurend moment dat ze vanuit het raam machteloos moest toezien hoe haar tweejarig kind door zijn nieuwe yankee pleegouders werd weggevoerd.
Pas begin jaren 2000 begint Philomena eindelijk haar zoektocht naar haar verloren zoon. Ze vindt een onverwachte bondgenoot in Martin Sixsmith (Steve Coogan), een ontslagen BBC-journalist die zeer tegen zijn zin via freelance opdrachten in het human interest genre opnieuw een plaatsje probeert te veroveren in het journalistieke wereldje. In het Roscrea klooster vangen ze bot en wijzen de harteloze nonnen op het feit dat Philomena afstand heeft gedaan van alle rechten op haar kind en dus geen poot heeft om op te staan (tot zover de christelijke naastenliefde die zwartrokken zo hoog in het vaandel dragen). De uitgebluste journalist laat echter de moed niet zakken en volgt samen met Philomena een spoor naar Washington, in de hoop daar Anthony te vinden en het contact te herstellen. Terwijl ze in Amerika dichter en dichter bij de waarheid komen, moet Philomena de journalist er meermaals aan herinneren dat dit haar verhaal is, niet het zijne, hoe moeilijk hij het ook heeft om zijn emoties onder controle te houden.
Hoe schrijnend de premisse ook is en ondanks het feit dat in de film naast de wanpraktijken en het bedrog van de georganiseerde religie nog andere beladen thema’s worden aangesneden, gaat Philomena soms de vrolijke toer op van een odd couple komedie rond botsende persoonlijkheden en overtuigingen. De serieuze kwesties verdwijnen naar de achtergrond voor een karakterstudie van twee mensen die niet meer van elkaar kunnen verschillen. Tegenover de cynische door de wolf geverfde atheïst Martin die recht op zijn doel afgaat en alle formaliteiten laat varen als hij bijvoorbeeld geconfronteerd wordt met de verregaande huichelarij van de kloosterzusters die volharden in de boosheid, staat de zachtmoedige Philomena, een kranige grootmoeder die ondanks al het aangedane onrecht rotsvast blijft geloven in de goedheid van het mensdom en de dienaren van God blijft respecteren zelfs al is hun fanatieke bekeringsijver ronduit misdadig.
Het contrast tussen die twee mag dan nog van dik hout planken zagen zijn, binnen die nadrukkelijke typering is ruimte voor verrassingen. Zo komt Philomena over haar zoon zaken te weten die haar afgaande op haar kwezelachtig imago zouden moeten shockeren, maar waar ze met een open geest op reageert. Zo grootmoedig en tolerant is het dat het soms te mooi lijkt om waar te zijn. Met name haar verregaande vergevingsgezindheid is soms irriterend. Ze blijft maar geloven in de Katholieke Kerk die toch maar haar baby ontvreemde en heeft het op zeker ogenblik zelfs over de nonnen die gewoon hun job deden.
Dench is natuurlijk perfect gecast om zo’n onvoorstelbaar waardig personage neer te zetten. Philomena is duidelijk ook geen al te snuggere vrouw ( de betuttelende scènes over haar volkse smaak zijn niet meteen de beste in de film), al is het niet evident om Judi Dench, een actrice die een scherpe intelligentie uitstraalt, te aanvaarden als een simpele van geest.
Steve Coogan is dan weer uitstekend in zijn mix van morele verontwaardiging en spottende kijk op de naïviteit en goedgelovigheid van Philomena. Wat dan geestige hautaine dialogen oplevert, zoals wanneer hij zijn vrouw vertelt dat hij plotseling beseft ‘what a lifetime of Readers Digest, the Daily Mail and wet romantic novels does to a person’s brain.’ Gelukkig maakt ook Coogan er nooit een karikatuur van: onder de sarcastische prikjes schuilt ook een grote gevoeligheid en een oprechte bezorgdheid om wat Philomena overkwam.
Komend van Stephen Frears, toch een regisseur die de gewoonte niet heeft om controversiële onderwerpen en heikele kwesties met handschoenen aan te pakken, (zie ook My Beautiful Laundrette, Prick Up Your Ears, Sammy and Rosie Get Laid, The Van, The Queen) is Philomena opvallend vriendelijk en verzoenend. Zeker vergeleken met het schokkende The Magdalene Sisters , een Britse film uit 2002 met een gelijkaardig onderwerp, waarin regisseur Peter Mullan de mishandeling van zwangere jonge meisjes door sadistische Ierse nonnen wél in zijn volle afschuw aan de kaak stelde.
Uiteindelijk is Philomena een film die niet alleen de zonden maar uiteindelijk ook de klaarblijkelijk onaantastbare kracht van georganiseerde religie onthult. De Kerk van Rome mag dan nog zoveel misdienaars molesteren of ontvoerde wichtjes verpatsen, haar geheime wapen zijn mannen of vrouwen zoals Philomena die voor eeuwig hun trouw hebben gezworen en spijts alle schandalen, corruptie en wreedheid binnen hun geliefde instituut, vasthouden aan hun onwrikbaar geloof.
PASTORAAL
Opvallend toch hoe de Katholieke Kerk, toch het oudste en kleurrijkste religieus instituut uit de westerse wereld, door de jaren heen in de cinema zo weinig kritische aandacht kreeg. Als haar dienaren in het Oude Hollywood dan toch werden opgevoerd, dan was dit vooral in het habijt van zalige maar even vervelende priesters (genre The Bells of St Mary, Angels with Dirty Faces) of opgewekt kwelende nonnen (The Sound of Music). De overheersend vleiende portrettering moet zeker ook op het conto geschreven worden van de almachtige lobby groep van de Legion of Decency die in de jaren dertig door Amerikaanse bisschoppen werd opgericht om Hollywood in het gareel te houden. Vanaf de jaren zestig mocht er al eens kritisch worden aangekeken tegen het Heilig Instituut, zoals in Otto Premingers The Cardinal. Vanaf de jaren zeventig brachten ook films over exorcisme een minder bekende pastorale activiteit onder de aandacht. Intussen blijft het verbazen dat zelfs in deze zogezegd taboeloze tijden er weinig of geen films gemaakt worden over de talloze schandalen rond pedofiele priesters en de daarmee gepaard gaande doofpotoperaties, een documentaire als Mea Maxima Culpa: Silence in the House of God of een uithaal in Martin Scorsese’s The Departed buiten beschouwing gelaten. Het lijkt wel alsof Hollywood in koor heeft geroepen om deze kelk aan zich te laten voorbijgaan.
Philomena van Stephen Frears met Judi Dench speelt op donderdag 19 december om 20u15 in Kinepolis Gent, Kortrijk, Antwerpen, Leuven en Hasselt.