FFG @ Berlinale: 66e editie krikt competitieniveau op

De 66ste editie van de Berlinale wordt een van de betere. Met dank aan de ploeg van festivaldirecteur Dieter Kosslick die met de gekozen én ter beschikking gestelde films het competitieniveau – niet altijd het sterkste punt van de Berlinale – dit keer opkrikte. Vooral de documentaire 'Fuocoammare' (Fire at Sea) van de Italiaanse documentarist Gianfranco Rosi maakte indruk in het Berlinale Palast. De Gouden Beer wacht gewoon op deze film, wordt gefluisterd. Voor een festival dat in het teken staat van de vluchtelingenproblematiek ligt een bekroning voor de hand. Maar er is uiteraard een gezegde over een beer en een vel…

'Fuocoammare' speelt zich af op het Italiaanse eiland Lampedusa waar al honderduizenden vluchtelingen strandden op weg naar een betere toekomst. Men schat dat er zo’n vijftienduizend omkwamen bij de overtocht vanuit Afrika. Rosi ging een jaar lang op het eiland leven en toont aan hoe de twee werelden, die van de vluchtelingen en die van de bewoners van het eiland, elkaar nauwelijks raken. Bij de inwoners vormen een kleine jongen, een ouder echtpaar, een duiker en een radiopresentator een soort rode draad. Maar het is dezelfde dokter die het ziekelijke jongentje en de zieke en verzwakte vluchtelingen verzorgt. Bij hem komen de twee werelden wel samen.

Rosi toont alles op een directe maar toch afstandelijke manier en vooral bij de inwoners schuwt hij de lichte ironie niet. Hij maakt uiteraard het meeste indruk als hij zijn camera richt op de vluchtelingen. Heel lange verhalen vertellen ze niet. De ploegindeling als ze voetbal spelen zegt voldoende: Syrië tegen Angola, of Ertitrea tegen Mali. En alle combinaties van Afrikaanse brandhaarden daar tussen in. Een reddingsoperatie van de Italiaanse kustwacht met alles wat daarbij komt kijken, van stervende uitgeputte mensen over opgeluchte drenkelingen tot beelden van hen die het niet haalden, vergeet je nooit meer. 'Fuocammare' komt aan als een vuistslag maar is ook wat pamflettair.

Of George Clooney de film zag, weten we niet maar hij liet zich wat de vluchtelingenproblematiek hier niet onbetuigd. Hij sprak er een uur lang over met bondskanselier Angela Merkel en was daarbij vergezeld door zijn vrouw Amal, wier ouders in het begin van de jaren tachtig uit Libanon vluchtten. Bij het gesprek werd gezocht naar middelen om regeringen en niet-gouvernamentele organisaties te laten samenwerken om de grootste noden op te vangen. De zeer geëngageerde Clooney wil het maatschappelijk vuur smeulende houden en kwam ook centen zoeken voor zijn volgende filmproject. Zelfs met zijn reputatie toch geen fluitje van een cent.

Filmstudio's vs Streamers

Op dat vlak en globaal gezien is er op het vlak van filmfinanciering blijkbaar heel wat aan het verschuiven, zo blijkt ook op deze Berlinale. Naast de grote klassieke en minder klassieke filmstudio’s en de onafhankelijke producenten hebben zich nu de grote “streamers” als Netflix en Amazon genesteld. Met als gevolg dat de financieringskaarten heftig door elkaar worden geschud. De Netflixen van deze wereld worden tot de grootverdieners gerekend en zij gooien bij het aankopen of financieren van films miljoenen dollars op tafel. Sommen die alle concurrentie overspelen. Maar of de filmwereld daar beter van wordt? Niet alleen producenten maken zich zorgen maar vooral de bioscoopketens. Worden zij uit de markt gedrumd? Staat het model “filmkijken” opnieuw op de helling? Of overleeft film de zoveelste crisis? Na de eerste schok verlaat niet iedereen als pessimist de Berlinale want de zogenaamde visibiliteit van een film speelt toch een grote rol in de commerciële loopbaan van een film. De door Netflix aangekochte en op het festival van Venetië vertoonde 'Beasts Of No Nation' maakte zijn Oscarpotentieel – waarop Netflix had gehoopt – helemaal niet waar. Alert zijn blijft de boodschap en in een eerste reactie werden al nieuwe samenwerkingen gesmeed om Netflix en co (door een niet nader genoemde Nederlandse producent “de kanker van de filmindustrie” genoemd) te counteren. Dieter Kosslick noemde de Berlinale een seismograaf en dat klopt blijkbaar ook wat de hier gehouden en zeer succesrijk verlopende filmmarkt betreft.

Hoogtepunten uit het programma

De openingsfilm van de competitie 'Inhebbek Hedi' van Mohamed Ben Attia kan men gerust als een seismograaf voor het leven in het postrevolutionaire Tunesië beschouwen. Hedi is een brave, wat kleurloze autoverkoper die op het punt staat om te trouwen. Zijn werkgever is echter onverbiddelijk en Hedi moet, een week voor zijn trouwdatum, nog auto’s aan de man brengen. Hij ligt liever aan het strand en ontmoet ’s avonds in het hotel een danseres die de toeristen wat vermaak biedt. Het is liefde op het eerste gezicht en de passie spat van het scherm. Voor Hedi gaat een nieuwe wereld open. En hij moet keuzes maken. Blijft hij onder de welwillende knoet van zijn moeder die zijn huwelijk heeft geregeld of volgt hij de danseres naar een nieuw leven in Frankrijk? 'Inhebbek Hedi' is een moedige film en zal door velen ongetwijfeld als bevrijdend worden ervaren. Een kleinood dat te vergelijken valt met de Turks-Franse 'Mustang'.

Tussendoor nog signaleren dat de Franse film hier een goede beurt maakt met een André Téchiné en zijn 'Quand on a 17 ans' en vooral met 'L’avenir' van Mia Hansen-Love waarin Isabelle Huppert een filosofiedocente speelt die door haar man in de steek wordt gelaten. Het leven gaat echter verder en zij slaagt er wonderwel in om dat opnieuw op de rails te krijgen. Een fijn tijdsbeeld waarin een dikke zwarte kat een heerlijke running gag vormt.

Net als zovelen hielden we ons hart vast toen aangekondigd werd dat 'Jeder Stirbt für sich allein' onder de Engelse titel 'Alone in Berlin' in competitie zou worden vertoond. Nadat hij de originele roman van Hans Fallada had gelezen vond de in Zwitserland geboren maar in Frankrijk levende Vincent Perez dat de verfilming ervan het project was waarop hij al lang stond te wachten. Een eerbare gedachte die al door velen werd gekoesterd. Na acht jaar zwoegen en geploeter kreeg Perez zijn “gedachte” voor mekaar. Met dank aan internationale sterren als Emma Thompson, Brendan Gleeson en Daniel Brühl.

Gleeson en Thompson vertolken Otto en Anna Quangel die na het sneuvelen van hun zoon op hun eentje een kruistocht beginnen tegen Adolf Hitler en de nazi’s. Ze doen dat door in traphallen postkaarten na te laten waarin Hitler in plaats van een Führer een Lügner wordt genoemd. Ze eisen onder meer ook dat de waarheid over Stalingrad wordt verteld. Of hoe twee kleine lieden het opnamen tegen een gigantische machinerie en zand in de raderen ervan strooiden. Fallada’s werk wordt als de eerste Duitse weerstandsroman beschouwd en werd enkele jaren geleden herontdekt. Want gebaseerd op een echt bestaand echtpaar dat zo’n 280 postkaarten achterliet waarvan er amper vijftien niet aan de Gestapo werden terug gegeven. Zij bekochten het met hun leven en het boek van Fallada is het mooiste monument dat ze konden krijgen. De film is dat niet want veel te conventioneel gefilmd en vooral zonder ziel gebracht. Elk speelt zijn rol en zijn deel maar van spanning en bezieling is geen sprake. Maar als je na de film naar de boekhandek rent en het briljante boek leest, dan is de verfilming toch niet voor niets geweest.

Film en literatuur zou men eigenlijk een klein neven-thema kunnen noemen op de Berlinale want er is niet alleen 'Indignation' van James Schamus naar de gelijknamige roman van Philip Roth maar ook 'Genius' van de Brit Michael Grandage. Deze sfeerrijke debuutfilm vertelt het verhaal van Max Perkins, de editor van romans van Thomas Wolfe, F. Scott Fitzgerald en Ernest Hemingway. “Schrijven is schrappen” wordt gezegd en geen betere illustratie van dat gezegde dan deze film. Max Perkins schrapt en doorstreept met een duizelingwekkende vaart en boetseert romans zoals we die nu kennen. Tussendoor krijgen we een unieke kijk op het kunstenaarswereldje in het New York van het einde van de jaren twintig. Mooi en leerrijk, wat wil een mens nog meer op een festival. En moge juryvoorzitster Meryl Streep zaterdagavond de prijs voor de beste mannelijke vertolking uitreiken aan Colin Firth die de rol van Max Perkins vertolkt. Zij mag ons uiteraard ook verrassen…

Raf Butstraen