Festivalfilm op DVD: To The Wonder

Behalve de laatste jaren waarin hij in hogere versnelling schakelde - wellicht ook omdat hij intussen bijna zeventig is - is Malick niet gehaast om de ene film na de andere af te leveren. In een carrière van veertig jaar, die in 1973 begon met 'Badlands', maakte hij slechts zes films. Het duurde zelfs twintig jaar vooraleer hij na zijn tweede film 'Days of Heaven' (1978) nog iets van zich liet horen. Sinds zijn comebackfilm 'The Thin Red Line' (1998) heeft Malick het ritme wat opgedreven: 'The New World' (2005) volgde zeven jaar later; 'The Tree of Life' (2011) kwam zes jaar later en werd naar Malicks normen uitzonderlijk snel gevolgd door 'To the Wonder' (2012). Tegelijker tijd met deze film draaide hij ook 'Voyage of Time' dat wellicht ook dit jaar in de bioscoop komt.

Een ding is zeker: elke nieuwe film van deze mythische kluizenaar is een evenement dat het hart van de liefhebber van poëtisch lyrische cinema sneller doet kloppen. Wat Malick doet is pure cinema maken voor cinematografisch onzuivere tijden. Om van zijn jongste film te genieten, moet u meer nog dan bij vorige films van Malick wel bereid zijn uw kijkgewoontes wat bij te stellen.

'To the Wonder' vertelt het verhaal van de liefde tussen Neil (Ben Affleck), een man uit Oklahoma en Marina (Olga Kurylenko) een uit Oekraïne afkomstige vrouw met een dochtertje van tien, Tatania, uit een vorig huwelijk. Verhaal is veel gezegd. In zijn bekende impressionistische stijl (alleen hier nog iets meer doorgedreven) schildert Malick eerst het opperste geluk van dit nieuw samengesteld gezin dat elkaar in Frankrijk ontmoet. Parijs werd zelden zo betoverend en extatisch gefilmd en een uitstapje naar Mont Saint-Michel, gedomineerd door de fameuze kathedraal, introduceert meteen ook de religieuze dimensie van dit tussen hemel en hel zwevende liefdesverhaal. Wanneer Marina en dochter Neil volgen naar Oklahoma slaat na een korte fascinatie voor de imposante grandeur van de Amerikaanse midwest al snel de verveling en desillusie toe.

Marina die in vorige sequenties in het gouden zonlicht door de velden dartelde, wordt nu geplaagd door de routine en het conformisme van haar saaie landelijke omgeving. Ook Neils liefde lijkt af te nemen en het koppel wordt verder uit elkaar gedreven als de chronisch besluiteloze Neil maar niet weet te kiezen tussen Marina en de andere vrouw in zijn leven, Jane (Rachel McAdams), een oude vlam die de liefde van weleer weer doet oplaaien.

De film groeit uit tot een melancholische meditatie over de ups en downs van een liefdesrelatie en alle momenten en gradaties daar tussenin. Het contrast tussen die twee vrouwen speelt overduidelijk het spel van de klassieke dualiteiten: blond en brunette, huiselijk en exotisch, praktisch aangelegd en onstuimig. Wie het niet zo begrepen heeft op de films van Malick, zal dit allicht clichématig vinden, voor de onvoorwaardelijke bewonderaars tot wie ik me graag reken, is het een spel met archetypes dat een soort geraamte geeft aan een quasi plotloze film waarin Malick de conflicten en spanningen niet echt dramatiseert, maar alles vorm geeft in een aanhoudende audiovisuele stroom.

Wat de film ver doet afwijken van de narratieve structuur waar de Amerikaanse cinema meer dan welke andere op steunt, maar van 'To the Wonder' een unieke cinematografische ervaring maakt waarin het exploreren van emoties en metafysische concepten het haalt op de narratieve conventies van karaktertekening en psychologie. Met een almaar bewegende camera die rond de personages danst en met twee gracieuze vrouwen die op vederlicht wijze, quasi al dansend en tollend door het beeld bewegen, wordt de film voortgestuwd door een dubbele choreografie. De beelden zijn tegelijk bescheiden en intiem. Het traditionele beeldkader wordt verruimd door de talloze wide angle shots. De cameravoering is dermate vloeiend, beweeglijk, licht en transparant dat de beelden een unieke delicaatheid hebben. Soms lijkt het alsof de camera naar de hemel reikt en Malick de transcendentie die hij nastreeft tastbaar maakt. Malick probeert het innerlijk leven van zijn personages te vatten, het niet filmbare toch te filmen. Zijn visuele maalstroom zit prachtig verweven met een even rijkelijke en gelaagde klankband, een soundscape van verhevigde omgevings- en natuurgeluiden, een mozaïek van het klassieke, moderne en avant-garde repertorium (van Hayden, Bach en Wagner tot Berlioz, Dvorak, Gorecki en de onvermijdelijke Arvo Part), en - in plaats van dialogen - weemoedig gefluisterde off screen mijmeringen van Olga Kurylenko en Ben Affleck.

Malick is zo intens gepassioneerd door schoonheid dat dit bijna op een religieuze verering begint te gelijken. Schoonheid als absolute waarheid. Malick blijkt in ieder geval niet in staat om beelden te schieten die niet esthetisch verantwoord zijn. Dat de wonderen van de natuur hem blijven inspireren en hij lyrisch wordt van elke prairie en rivierarm zal niemand die zijn vorige films heeft gezien verbazen, maar in zijn eerste film die zich niet in het verleden afspeelt ontdekt hij zelfs visuele poëzie in parkeerterreinen, supermarkten en banale verkavelingsarchitectuur. Op zich kan de gulzig esthetische beeldentaal volstaan om met volle teugen van 'To the Wonder' te genieten, maar bent u gevoelig voor de spiritueel/religieuze dimensie van Malicks visie, dan wordt het pas een echt wonderbaarlijke ervaring.

Zoals hij in 'The Thin Red Line' de oorlog vanuit een theologisch standpunt behandelde, zo lijkt deze film soms op een duel in het Amerikaanse heartland tussen katholieke iconografie en protestantse ideeën. De malaise die zich meester maakt van Marina krijgt ook een echo in de agonie van een priester (Javier Bardem) die zijn geloof aan het verliezen is, terwijl hij zelf een troostende toeverlaat is voor de armen, zieken en gevangenen die hij bezoekt. In een scène in de kerk confronteert een zwarte man die de glasramen oppoetst de priester met de leegte in zijn bestaan en heeft hij het over de warmte van het licht die hij op de glasramen voelt. Dezelfde warmte van het licht die ook de beelden van Malick kleurt en er een substantie en kracht aan geeft die zijn zoektocht naar zin van leven en liefde even onvergetelijk als hypnotiserend maakt.