Dekalog (1989) van K.Kieslowski in Cinema Zuid en Flagey.

Dit superambitieus project is een van de hoogtepunten van de Europese tv-en filmproductie uit de jaren ’80. Want inderdaad, hoewel soms de indruk kan onstaan dat de Gouden Jaren van de televisieseries werden ingezet op het eind van de vorige eeuw, waren ook de jaren ’80 en ’90 een bijzondere tijd voor grensverleggende Europese series, gemaakt met cinematografische middelen, of wat nog belangrijker is: gemaakt door beroemde filmregisseurs die het kleine scherm van het kijkkastje (want zo zag een televisietoestel er toen uit) op een even creatieve wijze benutten als het grote doek van de bioscoop. Bij de grootsten onder hen kan dit tv-werk niet alleen de vergelijking met hun bioscoopfilms doorstaan, maar leidde het zelfs tot hoogtepunten (én samenvattingen) van hun oeuvre: de Fassbinder van de 14 episodes van 'Berlin Alexanderplatz' (1980), de Edgar Reisz van de 11 episodes van 'Heimat – Eine Deutsche Chronik' (1984), de Ingmar Bergman van de 340 lange serie 'Fanny en Alexander' (1983), de Lars Von Trier van de vierdelige serie 'The Kingdom' (1994). Minder bekend maar zeker ook in dit rijtje passend is 'La Maison des bois' (1971) van Maurice Pialat dat volgens bewonderaars tot zijn topwerk hoort.

Ook deze 'Dekalog' wordt algemeen erkend als het magnum opus van Kieslowski die voordien vooral bekend stond om zijn documentaires en daarna met zijn 'Trois Couleurs' ('Bleu', 'Blanc','Rouge') trilogie uit 1993-1994 furore maakte in het festivalcircuit.

Elk ongeveer 60 minuten durend deel van deze losjes op de Tien Geboden geïnspireerde 'Dekalog' toont de weinig rooskleurige realiteit van het Polen van de late jaren tachtig zonder dat dit werk daarom als expliciet politiek moet bestempeld worden. Deze mini-films exploreren in de eerste plaats de morele ambiguïteit en het mysterie van het menselijk gedrag, in het bijzonder de beperkte ethische keuzes die ons door sociale wetten en verplichtingen gegund zijn. Voor niet-kwezels is het lang niet makkelijk te achterhalen welke episode met welk gebod overeenstemt, maar dat is ook niet de bedoeling van de regisseur. Kieslowski maakt gebruik van universeel herkenbare, bijbelse allegorieën om aan te tonen hoezeer ons leven wordt bepaald door ethische dilemma’s.

Het gaat altijd om de persoonlijke strijd van in wezen fatsoenlijke middenstanders of kleinburgers, van een oude eenzame dokter tot een jonge voyeur, van een professor zedenleer tot een rebelse rockster. Wat deze en andere personages bindt is dat ze allemaal uit dezelfde woonwijk in Warschau komen. Stilistisch zijn grote tegenstellingen troef en ook de toon varieert van schrijnende tragiek tot boze spot, hoewel zwartgalligheid altijd domineert. Zelfs in de luchtigste episode laat de protagonist zich nog altijd een nier uitnemen om dit kostbare orgaan in te ruilen tegen een zeldzame postzegel.

Met deze 'Dekalog' vol melancholie en spijt over verkeken kansen en absurde spot met de rol van het toeval in menselijke relaties, openbaart Kieslowski zich als een norse moralist die het gewoon niet kan helpen dat hij even moet grinniken bij zoveel aandoenlijke miserie.

Van twee episodes uit de 'Dekalog' maakte Kieslowski langere speelfilms die apart in de bioscoop werden uitgebracht en nu ook in Brussel en Antwerpen op het programma staan.

Het zesde deel van de 'Dekalog', 'Gij zult niet begeren uws naasten vrouw', heet in de bioscoopversie 'A Short Film about Love' (1988), en heeft een einde dat behoorlijk afwijkt van de originele episode. In deze beklemmende psychologische studie bespiedt een introverte student met een telelens zijn volwassen overbuurvrouw. Wanneer deze eenzame voyeur de vrouw inlicht over zijn geheime aanbidding, onderschat zij de ernst van zijn hartstocht en blijft ze blind voor zijn romantische verlangens, wat tragische gevolgen heeft. In zijn bekende onthutsend nuchtere en analytische stijl legt Kieslowski de ziel bloot van deze twee mensen die allebei het slachtoffer zijn van het sprookje van de liefde.

De tweede langere bioscoopversie van een episode uit de 'Dekalog' is Kieslowski’s visie op het vijfde gebod ‘Gij zult niet doden.’ 'A Short Film about Killing' (1987) is meteen ook de meest beklemmende film van de regisseur van 'La double vie de Véronique'. Kieslowski introduceert in deze als een valstrik opgebouwde film drie personages die op het eerste zicht niets met elkaar te maken hebben, maar door het lot met elkaar verbonden blijken. Er is een rusteloze jongen die door een harteloos Warschau doolt en de tijd doodt door vanop een brug over de snelweg met steentjes de voorruit van auto’s te verbrijzelen. Er is een brutale taxichauffeur die er plezier in schept zijn medemensen te tergen. Er is tenslotte een student rechten die net zijn eindexamen aflegde en vol idealisme zijn werk aan de balie tegemoet ziet.

Kieslowski toont ons in alle vreselijke details hoe de dolende jongen de taxichauffeur wurgt en diens schedel met een steen verbrijzelt. De moordenaar krijgt de afgestudeerde advocaat toegewezen om hem te verdedigen, maar wordt ter dood veroordeeld. Waarop de tweede moord volgt: even afgrijselijk als de eerste maar nu legaal en rationeel.

De parallel tussen de barbaarse misdaad van een individu en de koele, berekende uitschakeling van de doder door de samenleving, is ijselijk. De akelige neutraliteit waarmee de regisseur naar het mysterie van het kwaad peilt (verwacht geen geruststellende socio-psychologische verklaringen) maakt deze film tot een Poolse variante van Truman Capote’s 'In Cold Blood'. Alhoewel oorspronkelijk een tv-productie, is 'A Short Film about Killing' intens cinematografischer dan de meeste breed over het doek gesmeerde spektakels. Met behulp van een luguber geel licht, een drukke en onrustbarende cameravoering, een striemende score van vaste componist Zbigniew Preisner en veel aandacht voor grillige en morbide details, schept Kieslowski een aanhoudend onbehaaglijke sfeer die nog lang in je kleren blijft hangen.

Retrospectieve Krzysztof Kieslowski. Cinema Zuid, van 4 maart tot 29 april.

Integrale 'Dekalog'. Flagey, Brussel, van 9 tot 13 maart (twee afleveringen per dag)

Kieslowski’s Dekalog in Music. Tijdens het Klarafestival - Festival van Vlaanderen in Brussel en Flagey. In Flagey, Brussel, op 13 maart om 20 u.