Scrim

'Scrim', engels gesproken met Nederlandse ondertitels, is de tweede speelfilm van Jacob Bijl, die in 1962 afstudeerde aan de Nederlandse Filmakademie en daarna negen jaar lang als free-lancer documentaires maakte, o.a. voor de Wereldomroep. 'Zwartziek', zijn eersteling, werd in 1973 geselekteerd voor de Quinzaine des Réalisateurs in Cannes en werd een jaar later vertoond door de VARA-televisie. Daarna was deze film over de jalouzie in vele andere landen op de TV te zien (o.a. in Zweden, Finland en Oostenrijk) en op vele festivals, van Mannheim tot Montreal. 'Zwartziek' leverde Jacob Bijl een opdracht op om een nieuwe film te maken in dezelfde stijl, een opdracht die gegeven werd door een Zweeds en een Westduits televisiestation gezamenlijk. Het resultaat werd 'Scrim', die prompt de 'Prix Spécial du Jury’ kreeg op het Festival van Toulon (1976). "Le film le plus maitrisé de par son scenario, sa mise en scène et Ie jeu des acteurs", aldus het blad Cinema 76.

De film is In Utrecht opgenomen, met Geraldine Chaplin en Jessamin Stärcke (twee vrouwen die sterk op elkaar lijken) in de hoofdrollen. Maria (Jessamin Slärcke) is een buitenlandse fotografe, die naar Nederland komt om haar oude vriend Jim op te zoeken. Op driehoog wordt haar opengedaan door Ann (Geraldine Chaplin), die zegt dat zij met Jim is getrouwd. Het huis ziet er nogal verwaarloosd uit en Ann maakt een afgeleefde indruk. Het blijkt dat Jim al een poosje in de gevangenis zit. Hun beider relatie met Jim doet tussen de twee vrouwen een sfeer ontstaan van nieuwsgierigheid. argwaan en verbondenheid. Maria is dat wat Ann had willen zijn en Ann is wat Maria had kunnen zijn als ze bij Jim was gebleven. Ann is bang voor het leven, voor Jim, voor haarzelf. Ze verschuilt zich in haar rol van huisvrouw. Maria's aanwezigheid brengt in die situatie niet veel verandering, maar toch voldoende om een zekere twijfel te doen ontstaan. 'Scrim' (Zijlicht) zou je een film over de vrouwen-emancipatie kunnen noemen, al wordt er niet in gemoraliseerd. Een buitenIandse krant (Kölner Stadtanzeiger) schreef: 'In slechts enkele korte scènes draagt Jacob Bijl op het punt van de 'womens lib' meer stof tot overdenking aan dan menig zorgvuldig uitgewerkt televisiestuk.' En in 'Dagens Nyheter' schreef de Zweedse criticus lrgvar Orre: 'De woorden die Maria en Ann wisselen zijn maar heel gewoontjes. Het zijn halve zinnen over een stuk appel, de stoel van Jim die heilig is en waar niemand op mag zitten. planten die tot aan het plafond groeien, salamanders in het aquarium, een passend kleurtje voor de muren vuil zijn geworden… Maar wat er in werkelijkheid gezegd wordt vindt z'n uitdrukking tussen de zinnen in gebaren en krampachtige angst. De toeschouwer moet zijn fantasie gebruiken om te kunnen begrijpen wat er het volgende ogenblik zal gebeuren, hij moet zelf het drama binnengaan, zodat hij zich een persoonlijke mening kan vormen over hoe dit allemaal af zou kunnen lopen.' Tenslotte A.J. van Dijk in NRC-Handelsblad: 'Voor mij is de film vooral boeiend als Bijl het aandurft om zonder omtrekkende bewegingen, zonder verdwijning naar achterliggende werkelijkheden, recht voor z'n raap dokumentair dus, zijn personages te observeren. Daarin, in het konsequent volgen van wat de vrouwen met het gegeven doen, schuilt Bijls kracht en, naar zijn gevoel, de essentie van zijn film. Een regisseur, min of meer als plaatsvervanger van de afwezige Jim, op zoek naar een houding tegenover twee vrouwen, die misschien (“We lijken een beetje op elkaar", zegt Ann) wel één vrouw zijn.