Man of Marble (Czlowiek z marmuru)

Dit jaar werd er tijdens het Filmfestival van Cannes een film in wereldpremière aangekondigd waarvan niemand van te voren de titel, de naam van de regisseur en het land van herkomst mocht weten, voor het mysterieuze moment dat de film zou gespeeld worden. Voor velen werd dit "dè" film van Cannes en voor sommigen de absolute film van de jaren zeventig. De film was de Poolse "Marmeren Man" van de wereldberoemde ANDREJ WAJDA. Alleszins is deze weergaloze film, hoe men het ook bekijkt, een film uit een stuk of als men wil "een film uit marmer". Ook tijdens dit filmgebeuren zal DE MARMEREN MAN wel een van de boeiendste en sterkste films zijn die men kan zien. Wajda maakt zich zeker met deze film voor altijd een der groten uit de filmgeschiedenis. Andere meesterwerken van hem zijn AS EN DIAMANT, HET BERKENBOS, LANDSCHAP NA DE SLAG, DE BRUILOFT en HET LAND VAN DE GROTE BELOFTE. Hopelijk krijgt deze man nu hier in het Westen eindelijk de plaats die hem toekomt.

De nu 52-jarige regisseur, zolang al bekend als de grote man van de Poolse kinema, maakte nu een film die heel anders is dan wat we tot dusver van hem te zien kregen. De nieuwe Wajda is een jonge filmer geworden, en als we dat nu uit elke sekwentie proeven, dan vinden we onze ontdekking bevestigd door Wajda zelf. Er is in Polen veel over deze film te doen geweest. Fritz Schalling noemde hem "een van de meest recente voorbeelden van de verhitte diskussies die worden gehouden over de vraag wat kan en wat niet kan." De film had in Polen enorm veel toeloop, is verboden of verboden geweest en is in Cannes kunnen gedraaid worden dank zij de diligente Franse importeur. DE MARMEREN MAN is een ongemeen rijke film, die elke minuut van zijn lengte nodig heeft om een verbazende veelheid van motieven onder te brengen, zo helder en levendig dat de komplekse tematiek doorzichtig wordt, ook voor de toeschouwers die de geschiedenis van Polen na 1950 niet op hun duimpje kennen.

De heldin van de film is een jonge aankomende kineaste. Hij introduceert de 24-jarige Agnieszka terwijl ze razendsnel naast een televisieredakteur door de lange gang van een tv-studio rent, en razendsnel op hem inpraat. Agnieszka wil voor haar eindexamen een televisiefilm maken over Birkut, een metselaar die in 1950 als held van de arbeid geëerd werd en twee jaar later van zijn voetstuk werd verstoten. Agnieszka vindt een onderzoek over wat er in de jaren vijftig in Polen gebeurde nodig en tevens belangrijk voor haar generatie. De tv-funktionaris voelt echter niets voor dat onderwerp maar tegen de onstuitbare hartstochtelijke woordenvloed van dit vehemente meisje is hij niet opgewassen. Met deze overrompelende scène - zo snel en licht als in een "klassieke" Hollywoodkomedie - heeft Wajda zijn publiek al gewonnen voor zijn film en voor Agnieszka, een rijzige blondine die er in haar sportief broekpak nog langer uitziet, vooral als Wajda haar in kikkersperpektief laat fotograferen om haar als onmiskenbare filmheld te kenmerken. Humor, echte filmhumor, fonkelt en blinkt in deze ernstige film op de meest onverwachte momenten en manieren en verlucht de ironie die de grondtoon blijft. Met de taaiheid van een speurhond bijt Agnieszka zich vast in haar filmprojekt en haar onderzoek in het leven van Birkut, de voormalige modelarbeider wiens marmeren standbeeld nu ligt verborgen in de rommelkamer van een museum, samen met ander ontoonbaar geworden overblijfsels uit de tijd van Stalin en het sociaal-realisme.

DE MARMEREN MAN laat zich aanzien als onder meer een spannende detectivefilm. Birkut is een tragische held al zou hij dat nooit van zichzelf hebben gedacht. Een goudeerlijke, sterke jonge boer, die als bouwvakker zijn medemensen wil dienen en zo tot topprestaties komt. Het aantal bakstenen dat hij in een arbeidsperiode met zijn ploeg kan metselen, slaat alle rekords. Uit filmfragmenten en gesprekken vormt zich het beeld van de onschuldige, idealistische man en de mensen en machten die hem manipuleren tot modelarbeider, tot slachtoffer van een perfied arbeidsongeval, tot verdacht, beklaagde en veroordeelde in een exemplarisch schijnproces. Birkut raakt alles kwijt: zijn vrouw, zijn huis, zijn vrienden, zijn illusies. Maar niet zichzelf. Met soms verbijsterend raffinement bouwt Wajda tussen zijn twee zo verschillende helden, twee zo verschillende generaties, een tijdperk op uit stukken en stukjes van een boeiende puzzel. Die stukken zijn mensen: de beroemde regisseur die als naamloze jongen de modelarbeider Birkut "kreëerde" om zelf carrière te maken; de funeste man van de veiligheidsdienst door Agnieszka teruggevonden als manager van een striptent; de vrienden en de vrouw van Birkut die een kwarteeuw later welvaartsburgers zijn geworden; de steden, straten, huizen en industrieterreinen waar het zich allemaal afspeelt. Filmisch is er ongelooflijk veel te beleven. Tempo en ritme wisselen naar inhoud van de passages. Kleurwerking en kameravoering zetten dramatische aksenten. Nog de kleinste rollen zijn ideaal bezet, geregiseerd en vertolkt. Maar het mooiste is dat men als toeschouwer de ene verrassing na de andere meemaakt. Vaak zijn dit kleine schitterende momenten, die een ironisch woord, een cinefiel beeldgrapje, een spiritueel gebruikt cliché gaan flonkeren. Uitermate knap is Wajda's kombinatie van filmmateriaal uit de jaren vijftig en perfekt gerekonstrueerde tijdsbeelden in de flash-backs van Agnieszka's onderzoek. Ik heb het geluk gehad DE MARMEREN MAN tweemaal te kunnen zien, en de tweede maal nog meer verrassends te ontdekken dan de eerste keer. (uit "NRC-Handelsblad")