Janko en Mariska (Pohadka o honzikovi a marence)

KAREL ZEEMAN
Eén der grootste namen uit de animatiefilm en uit de jeugdfilm. Begon als ontwerper van affiches, in '45 begon hij met het maken van poppenfilms, en ontwierp het personage "Mr. Prokouk"; vanaf '49 begon hij eveneens tekenfilms te realiseren. Zijn eerste belangrijke produktie heet VYNALEZ ZKAZY (De duivelse uitvinding, '58) waar zijn techniek van gemengde animatie- en speelfilm een hoogtepunt bereikte. Met deze techniek maakte hij ook nog o.a. BARON PRASIL (Baron Münchhausen, '6,1), NA KOMETE (Op de komeet af, '70). DRA MUSKETYRI (De drie musketiers, '64) was een speelfilm en POHADKY TISICE A JEDNO NOCI (Sprookjes uit 1001 nacht, '74) en CARODEJUV UCEN (De leerling-tovenaar '77) waren animatiefilms met uitgeknipte figuren.

De kinderfilm heeft lange tijd zijn beste produkties gevonden bij de Tsjechoslovaakse films, meer bepaald in de Gottwaldov-studio, waar er ook een belangrijk kinderfilmfestival plaatsvindt. De belangrijkste kineasten die daar aktief zijn heten: Vaclav Vorlicek (Doornroosje ontwaakt, Drie noten voor Assepoester, Het meisje op de bezem), Joseph Pinkava (Jongens huilen niet, Theresa de Chimpansee), Oldrick Upsky (Leve de spoken, Station Hemel, Robinsonka, Wachten op regen) en Vera Plivova-Simkova (Daar komt de kermis, Brontosaurus, Dat zijn mannen). Dit zijn allemaal "speelfilms", terwijl dit JANKO EN MARISKA een tekenfilm is. Een tekenfilm die mijlenver staat van de geöliede Walt Disney droomfabriek, waar de dromen dichter staan bij de "American dream" dan bij de droomwereld van een kind.

Karel Zeman heeft zich voor zijn tekenstijl laten inspireren door middeleeuwse prenten. De techniek die hij hier gebruikt is in zekere mate verwant met die van zijn "Leerling-Tovenaar'': deze keer gaat het over een variante op de driedimensionele uitkniptechniek, gekombineerd met poppen en vrijstaande dekors. De film biedt een zeer visuele en vooral homogene indruk: de kijker ziet in het verfilmde beeld een nieuwe werkelijkheid.

JANKO EN MARISKA vertrekt natuurlijk van een zeer mooi scenario-idee: rond de wieg van Janko, de held van de film, stonden drie dwergen: een goede, een boze en een deugniet. Ze volgen Janko op zijn weg door het leven en kunnen iedere gedaante aannemen, die ze maar willen. Janko speelt heel goed fluit. Op een nacht als hij in het bos in slaap is gevallen, wordt hij ontdekt door de elfjes. Getroffen door een pijl van Cupido, wordt Janko verliefd op de mooiste elf. Eén van de dwergen verplicht Cupido ook een pijl af te schieten in het hart van het elfje. En ja, nu is zij ook verliefd op Janko, maar die is een mens en het elfje niet. De boze dwerg, die nu als duiveltje verschijnt, belooft Janko vleugels, om het elfenland te kunnen betreden en zijn elfje te volgen. Maar aan die vleugels zijn twee voorwaarden verbonden: Janko moet de andere twee dwergen wegsturen en bovendien bewijzen dat hij een draak kan overwinnen ! Janko stemt toe en stuurt de goede dwerg en de deugniet-dwerg weg, maar houdt het duiveltje bij zich. Wanneer hij dan eindelijk de beloofde vleugels krijgt, ontdekt hij tot zijn grote schrik dat hij een soort vampier geworden is. Zo vliegt hij naar het elfenland. Maar
ondertussen heeft zijn elfje zich, uit liefde voor hem, laten omtoveren in een mens en ze zoekt hem overal ter wereld. Janko is nu heel ongelukkig en smeekt de boze dwerg hem weer in een mens te veranderen, maar dat kan het duiveltje niet… Alleen een wonder kan Janko nog redden.

JANKO EN MARISKA is een samenbundeling van verschillende klassieke tsjechische sprookjes: de "held" moet vele en zeer verschillende hindernissen overwinnen om het hart van een mooi meisje te veroveren. JANKO EN MARISKA betekent een nieuwe stap vooruit voor de belangrijkste nog levende tsjechische animatie-kineast. (Jiri Trnka blijft de grootste naam - hij leverde de grootste bijdrage aan de hedendaagse animatiefilm, met nieuwe realisatie-elementen en technieken.) Karel Zeman heeft in al zijn films getracht- en meestal is dit hem meesterlijk gelukt - iets nieuws te brengen, iets origineels: veelal hebben ze als model of inspiratiebron gediend voor anderen. Het belangrijkste bij Karel Zeman is het organisch samengaan van uitdrukkingsmiddelen en filmgenres tot een steeds kompakt en harmonisch evenwicht.