End of the Road

Hoe voelt het om krankzinnig te zijn? Als het leven van ieder mens net is als een actieve droom, dan is krankzinnigheid net als een nachtmerrie. Dokter D., een van de spelers in END OF THE ROAD zegt dat de enige manier om de getroffenen te behandelen is : hun droom binnen gaan en ze doen ontwaken. Barth verwerkte deze fantastische psychologie in de roman, die hij in de vijftiger jaren schreef. In de jaren zestig nam Aram Avakian de uitdading van Barth's gegeven aan en maakte er een film van. Nu in de zeventiger jaren is de film af, een sensationeel werkstuk dat geniale vondsten in twee media bijeenbrengt.

De complexe kleine roman was de springplank voor een groot cinematografisch werk. Het overbrengen van de krankzinnigheid van Barth's boek naar Avakian's filmdoek resulteerde in een ongelooflijke verontrustende filmervaring, lijkend op een katharsis. Het verhaal hoe END OF THE ROAD op het scherm gebracht is, is-haast even boeiend als het uiteindelijke product. Aram Avakian, een regisseur met aanzienlijke film- en televisie ervaring kan deze film beschouwen als z'n eerste volledige project. Max L. Raab, die veel van Barth's werk hield gaf hem het idee in de zekerheid dat hij het op de juiste manier op film kon overbrengen; de regisseur was vrij en had volledige zeggenschap over de film van het begin tot het einde, zoals Bergman en Fellini (Avakian's favoriet Europese genieën.

Het moet qeen scherp omlijnde periode zijn, het is zelfs niet zozeer een verhaal als een gevoelsfantasie, die parallellen trekt tussen de echte wereld en die van de nachtmerrie. Dit wordt allereerst bereikt door het uitbeelden van de krankzinnige omgeving waarin Jake Horner leeft : zwarte, academische toga's en doctoraalexamens Engelse Literatuur. Maar wanneer het er op aankomt werkeliJk te leven, is hij door besluiteloosheid verlamd, staande op een perron van een station. Zijn verleden (en Avakian's collage van vijentwintig jaar beroering : Hitler, Me. Carthy-Saigon) ziet hij weer voor zich in een langsrijdende trein, tot we weer in het heden terug gebracht worden; Billie Holiday zingt Don't worry 'bout me. Het 'wat-zul-je-worden-als je groot-bent?' motief overheerst, maar niet voordat Dokter D. Horners catatonie doorbreekt met verschillende doses van de vreemdst denkbare therapie, die er alle op uit zijn de dromer wakker te maken. Het werkt. Nadat hij blootgesteld is aan allerlei soorten hopeloze psychoses in het gekkenhuis, is Horner tenslotte in staat zich zelf in het leven te handhaven, vreemd genoeg als leraar Engelse grammatica op een college. Daar in de niet zo irreële omgeving van altijd highe studenten en stoffige academici, bouwt Avakian zijn meest verhalende beelddrama op van menselijke zwakte. Verrassing : de idiotie van de klas en de happenings zijn voor Horner net zulke nachtmerries als de gebeurtenissen in het gekkenhuis. Maar nu wordt hij geconfronteerd met mensen met hersens, mensen-, die er niet over zouden durven denken toe te geven dat ze zelf idiote levens leiden. Hier komt hij in aanraking met Joe en Rennie Morgan (Yulin en Dorothy Tristan), die op het eerste gezicht lijken op al die andere vaste paartjes op de campus; maar het blijkt, dat Joe op z'n eigen menselijke manier net zo gespleten is als iedereen en Rennie is te beminnelijk. Jake Horner biedt geen weerstand. De relatie eindigt wanneer er een beslissing genomen moet worden. Rennie is zwanger, vermoedelijk van hem, en ze wil een abortus. Horner verzet zich, valt weer terug, ageert en komt met een smak in de tragedie terecht. Het verlies van Rennie, voor wie hij werkelijk, menselijke liefde voelde, doet hem ontwaken, om te ontdekken dat zijn ongelijk de zogenaamde gezonde pretenties van Joe en dokter D. ook op losse schroeven heeft gezet. Jake Horner, een man wiens leven door de nachtmerrie van gebrek aan activiteit was lamgelegd, ontwaakt uit die gruwelijke toestand om te ontdekken dat de werkelijkheid nog gruwelijker is. Hoeveel boodschappen kunnen hieruit gehaald worden? Pik er een willekeurig aantal uit.

END OF THE ROAD is een buitengewone film zowel om de schokkende effecten als om de integrerende. Avakian is een filmer, die werkt voor een publiek dat bereid is iedere combinatie van hedendaagse motieven te accepteren. Wanneer men dit weet en daarbij Avakian's visuele effecten optelt bij Barth's literaire, dan is de uitkomst een film met nog niet vertoonde reikwijdte. Het is een film voor de generaties van na-de-bom en na-de-maan-wandeling, die nog steeds gedesillusioneerd zijn door wat de wereld hen aandoet. Het heeft iets te zeggen tegen iedereen die wel eens John Barth heeft gelezen, of die wel eens vermoed heeft dat iedereen overal werkelijk hardstikke gek is. De New York Times zegt dat vele scènes de waarheid van situaties precies weergeven zoals dit misschien nooit eerder in een commerciële film is gebeurd, vindt END OF THE ROAD eindelijk geslaagd, maar dat Avakian een stijl heeft ontwikkeld die hecht genoeg is om het standpunt te staven dat het gewone leven in de grond abnormaal is. Dit is niet verbazend als men· ziet waar het gegeven vandaan komt. Het scenario is van Terry Southern naar een roman van John Barth. Beiden zijn ze black humorists, kroniekschrijvers van een lugubrere, groteske, bedachte wereld bevolkt door belachelijke lieden met een omslachtig geslachtsleven.