Der Gehülfe

DER GEHULFE is een film die een beetje buiten de nieuwe Duitsers staat daar hij in Zwitserland gemaakt werd. Toch zou hij nooit tot stand gekomen zijn zonder de Duitse inbreng. DER GEHULFE, het trieste verhaal van een eenzame bode Joseph, die eenmaal uit het arsenaal van de werkloze kantoorbedienden verlost, in Villa Tobler ook een huis hoopt te vinden. Voor zijn gevoel staat hij tussen de arbeiders en de patroons in, en dat maakt hem tot een ook sociaal ontheemde jongman. Echt kontakt met de autoritaire patroon (die hij vurig blijft verdedigen) is onmogelijk; de standbewuste vertrouwelijkheid van Mevrouw is eerder penibel dan heilzaam, evenals Josephs inkasseringsvermogen voor vernederingen. Met zijn jeugdvriendin uit de jaren van het vroege socialisme ("wir liebten beide, wie es damals Mode war, die Menschheit") kan Joseph ook geen kontakt meer hebben. De finale van de film geeft hem tenminste het uitzicht van een vraagteken: Joseph weer in gezelschap van andere werkloze kantoorbedienden na het faillissement van zijn patroon, wiens uitvindingen illusoire beleggingsobjekten bleken. Erg hoopvol stemmen de laatste beelden niet. Als film is DER GEHULFE, evenals HET PESTTHEATER ongemeen gedisciplineerde kombinatie van strenge stijl en levendige fantasie. Körfers uittreksel uit het dagelijkse leven in Zwitserland in '60 gekleurde beelden' bestaat uit tabeaux, geënsceneerd voor een bijna roerloze kamera die mensen en dingen precies blijft observeren. Struktuur en “bildhafte"-aanpak komen volgens de makers rechtstreeks uit Walsers autobiografische roman, waarvan de Zwitsers nooit hielden maar Kafka wel.

Vaak herinneren de plaatjes aan ansichtkaarten uit het brave burgerlijke Zwitserse leven of de mooie schoongewassen Zwitserse natuur, die beiden door de film worden ontluisterd door konsekwente vertoning. Er is geen sprake van nostalgie, wel van analogieën. De personages zijn eerder exemplarisch dan psychologisch gebouwd; toch treft Joseph meer dan eens ook onze emoties, door de subtiliteit van de hoofdakteur, die frappant lijkt, althans volgens de fotos op Walser, deze half-vergeten schrijven die in 1956 in een Zwitsers krankzinnigengesticht overleed. Propere natuur, gerieflijke huislijkheid, keurig aangeharkte tuin. Toblers uitvinding, de fantasiemacht en Josephs fantasieën in zijn dromen, ze tonen alles wat Körfer 'das gebrochene Idyll" noemt: een idylle die volgens de filmers niet meer gelijmd kan en niet meer gelijmd mag worden.
(uit "NRC-Handelsblad")