Boxcar Bertha

Als men helemaal niet zou weten dat er met BOXCAR BERTHA iets bijzonders aan de hand is, zou de verrassing nog groter zijn. Maar er is wat bijzonders aan de hand: een vroege film van Martin Scorsese, zijn tweede langspeelfilm om precies te zijn: een jaar gemaakt voor MEAN STREETS en twee jaar voor ALICE DOESN'T LIVE HERE ANYMORE, drie jaar voor TAXI DRIVER en zes jaar voor nu. En als Scorsese niet een van Hollywoods paradepaardjes was geworden hadden we BERTHA BOXCAR en zijn beste film MEAN STREETS waarschijnlijk nooit in een bioskoop gezien. BOXCAR BERTHA is een tragedie uit een heel somber tijdvak in Amerika's sociale geschiedenis: de vroege jaren dertig, de depressiejaren. Bertha Thompson heeft haar vader verloren door een bedrijfsongeval dat uitsluitend aan de onverschillige werkgever viel toe te schrijven. Verbitterd en verhard, een rauwe meid met de charme van een verleidelijk kind, zwerft ze door het land. Zoals zovelen springt ze op rijdende treinen: verderop is misschien iets te verdienen, iets te bikken. Groepjes verstekelingen in goederenwagens, archetypische beelden, passen in landschappen die achteraf meer aan Robert Altmans THIEVES LIKE US doen denken dan aan BONNIE AND CLYDE: landschapslyriek van de hongerjaren.

Men vindt elkaar in de boxcars. Bertha vindt haar eerste liefde terug, Big Bill die als aktief lid van de vakbond de hardvochtige spoorwegbazen en hun huurmoordenaars bestrijdt. Bertha is dan al een tijdje de vriendin geweest van een beroepsgokker Rake, een jood uit het verre New York die met zijn steeds garderobe en noordelijk deftig aksent opvalt in het rustieke Arkansas - tot Bertha hem, in een kostelijke scène, 's lands zuidelijk taaltje leert spreken. Scorsese herschreef de rol van Rake tot ze op hem zelf leek - een vreemdeling in Arkansas. De vierde van de vriendenkring, de zwarte man (red.) speelt een voor de jaren dertig uitzonderlijk politieke rol. Maar de politieke situatie is geen opgelegd effekt van scenario of film -exploitation-filmfans zijn niet bijster politiek geïnteresseerd! Ze is een deel van het tijdsbeeld dat wordt gesuggereerd: nood, macht, wederzijdse haat, automatische agressie tegen alles wat spoorwegbaronnen en burgers van Arkansas rood, of bolsjewiek, of zwart (red.), of joden of vakbondsmensen noemen. Daar hebben ze scherpschutters voor, privé en bij de politie. De vier vrienden worden pas geleidelijk gewelddadig. Hun lotgevallen zal ik niet vertellen, het script is werkelijk zeer boeiend.

De film leeft van verrassende details. Sommigen zijn bizar (alle scènes in het bordeel waar Bertha in verzeilt, de kwade spoorwegdirekteur). Andere zijn overmoedig en nuchter poëtisch (de verliefdheid van de toen echt verliefde John Carradine en Barbara Hershey). Men ontdekt geraffineerde humor en raffinement. Maar het opmerkelijkste is misschien de oplopende koorts kurve van de emotionaliteit. De emotionele lading van de verfilming wordt hoe langer hoe sterker, tegelijk met die van het verhaal. Zodat de frappante finale op z'n Cormans- na een schietpartij à la BLOODY MAMA wordt Big Bill tegen een goederenwagen gekruisigd, Bertha rent machteloos de rijdende trein achterna - geen goedkoop eindeffekt werd maar een ontstellend slotakkoord. BOXCAR BERTHA niet alleen een zeer bijzondere exploitation movie maar een bijzonder goede film.
(uit "NRC-Handelsblad")