Alexandria... Why? (Iskanderija... lih?)

Zonder twijfel de belangrijkste Egyptische kineast van de “generatie van ‘52”. Verbleef gedurende twee jaar in de U.S. (‘45 - 47). Kenmerkend voor zijn stijl is een bijzonder groot gevoel voor beeld, montage en suspense. Belangrijkste films: “DE HEMEL VAN DE HEL” (‘54), “CENTRAAL STATION” (‘58), JAMILA BOEHIRED (‘58), “SALADIN” (‘63), “DE OCHTEND VAN EEN NIEUWE DAG (‘65), “MENSEN AAN DE NIJL” (‘69), EL ARD (De Aarde, 69), “DE MUS” (‘73), “DE TERUGKEER VAN DE VERLOREN ZOON” (‘76) en “ALEXANDRIA… WHY?” (‘78)

Nog één van de grote onbekenden in ons land: de Egyptische kinematografie en zijn belangrijkste kineast Yoessef Chahine, waarvan alleen zijn "AARDE" in België een half-kommerciële verdeling heeft gekend. Van de andere films zag je er okkasioneel één in het Filmmuseum, in Film International, op één of andere televisiepost. Zijn drie laatste films hebben België nog niet bereikt. Eindelijk is er ALEXANDRIA... WHY?

ALEXANDRIA... WHY? is eerst en vooral een feest, de vreugde van het spektakel. Kineast, akteurs, iedereen bloeit open in een soort roes die in zijn koers de hongerige en levendige klein-burgerij van Alexandrië meesleept. Centraal staat een jongeling, die als twee druppels water moet lijken op de jonge Chahine, verscheurd door de passie van het spektakel. Zijn ambitie is dramatische kunsten te gaan studeren in de USA. Ondertussen doen zijn zeer arme ouders het onmogelijke om hem "goede studies" te bezorgen in een vermaard college, waar hij met de kinderen van de rijkste families omgaat. Hij vormt een kleine amateur toneelgroep, en met geld van de ouders van schoolvrienden, geeft hij opvoeringen met wisselvallige resultaten.

Ondanks deze grote passie, kan men niet vergeten dat er oorlog woedt over de wereld. Wij staan in het begin van 1942, op het ogenblik van de grote Duitse opmars in de Lybische woestijn: het leger staat aan de grens met Egypte. De Egyptische nationalisten zijn verdeeld: de enen zien in de Duitsers de bevrijders - wat uiteindelijk op een nieuwe bezetter zou neerkomen, anderen denken dat het ideale ogenblik is aangebroken om de Engelse bezetter buiten te kegelen. Maar hoe kan je Je herkennen in voortdurend veranderende en tegenstrijdige informaties die van mond tot mond de ronde doen? Engelsen, Amerikanen, nationalistische Arabieren, revolutionairen, nog in de plaatselijke gemeenschap geïntegreerde Joden, daarbij nog een niet zo duidelijke vreemdelingenhaat, een streven naar het Westers model. Alle komponenten voor de toekomstige wereldkonflikten liggen klaar. In zulke omgeving, nu eens tragedie, dan waar blijspel, was niemand beter geplaatst dan Yoessef Chahine, omdat hij zelf als jongeling en die periode heeft meegemaakt en die passie voor het toneel heeft gekend. Chahine, met een rooms-katholieke kulturele back-ground, in een islam-wereld die zijn strijdlust terug gevonden heeft, moet zichzelf ondervragen over de tegenstellingen van de huidige maatschappij.

De film biedt drie verschillende types scènes die samen Alexandrië tijdens W.O.Il doen herleven. Vrij korte aktualiteitsbeelden laten een referentie toe naar de geschiedenisboeken, met zijn data, zijn herkenbare gebeurtenissen, die bestemd zijn om later herdenkingsfeesten en verjaardagen te worden. Een "geaktualiseerde" stijl (zwart-wit) werkt als signaal dat verwijst naar de kille en gestolde geschiedenis. Een deel van de scènes die het dagelijks leven illustreren, zijn soms ietwat te anekdotisch. Een ballet pittoreske personages - verontrust, hartelijk, afzijdig - organiseert zich met een onvoorstelbaar gemak, van bioskoop tot mondaine receptie, van schoollokaal tot familiale maaltijd, van straatschermutseling tot legerhoofdkwartier. Rond de twee warm menselijke, licht uitstralende, maar bijna onhistorische figuren van de vader en de moeder, komen duistere figuranten voorbij en enkele protagonisten van het drama dat slechts na de oorlog zal beginnen. De liefde tussen een Joodse en een Arabier, de vreemde vriendschap tussen een Egyptische aristokraat en een Engelse soldaat, en wat er met deze buiten de konventies tredende ontmoetingen gebeurt, ook dat is een geschiedenisles. De meest betekenisvolle scènes, diegenen die de vastliggende tekens van de grote Geschiedenis hand in hand doen gaan met de onzekere gegevens van de kleine, zijn nochtans diegenen die zich groeperen rond de roeping van de jonge Chahine en die door de passie van het toneel bezield zijn. In het Arabisch verandert Shakespeare van kamp tijdens een toneelopvoering, de oorlogvoerende landen worden niet gespaard; de ambassadeurs herkennen niet zo gemakkelijk de toestand en verlengen hierdoor het spektakel. Hierdoor voegt de historische analyse zich bij de visie van de jeugd.

ALEXANDRIA... WHY? is de eerste ervoor uitkomende autobiografie in de filmgeschiedenis, de eerste film volledig in de "ik-vorm" opgevat. Door de typische islamitische tussenkomst van een "visie in facetten" waar het prisma van waarneembare uiterlijkheden vlakje per vlakje opgelost wordt in de oneindig verdeelde schittering van zijn licht, gaat Chahine verder, op hun eigen terrein, dan de o zo luciede ambachtelijke kineasten van het Hollywoodidealisme - en het Europees tegen-idealisme - van de "American dream ".