Interview: professor Daniël Biltereyts over filmcensuur

UGent professor Daniël Biltereyst is al jaren bezig met de problematiek van de filmkeuring en de filmcensuur in ons land en schreef het boek Verboden beelden, een geschiedenis van de filmcensuur in ons land. Zo’n vijftien jaar geleden vond hij het archief van de filmkeuringscommissie die over KNT en KT oordeelde. De stapels met schriften waarin de secretaresse of secretaris in detail beschrijft wat er moet geknipt worden, behoren tot de boeiendste archiefstukken. Want ook de datum, de titel en verdeler van de film en wat er precies moest geknipt worden staat genoteerd. Het geheel vormt een overzicht van de meer dan tienduizend film die geknipt werden.

Sporen

“Ik kon dat aantal aanvankelijk moeilijk geloven en ik vroeg dan ook maar aan ons filmarchief of ze eventueel sporen hadden van de coupures. We ontdekten effectief dozen met kleine bobijntjes en de coupures klopten met wat er in de schriftjes stond”, vertelt prof. Biltereyst. Samen met Bruno Mestdagh, verantwoordelijke digitale filmcollectie, werd uit drie reeksen films, onder meer de Tarzanfilms, een ‘Ongezien/Invisible’ eigenzinnige compilatie samengesteld.

Op basis van welke criteria?

"Bruno Mestdagh en ik opteerden voor een associatieve in plaats van een chronologische selectie. Beelden van vechtende dieren monden bijvoorbeeld uit in beelden van vechtende mensen. In feite was er maar één voorname grondregel. We respecteren de coupures. We tonen respect voor de censor die geen respect vertoonde voor de film. Begin en einde van de coupures zijn vrij bruut aan elkaar geplakt en hier en daar is er een tussentekst die de coupure beschrijft. We stellen ons niet belerend op en soms zijn de beelden grappig. Ongezien is geklemd tussen twee proteststemmen van de vereniging van de filmdistributeurs waarbij ze fulmineren tegen de verhoging van de leeftijdgrens van 16 tot 18 jaar als een film KNT wordt en tegen de verstrenging van de straffen als een film toch voor de min zestienjarigen werd vertoond. Alleen een val van de regering verhinderde indertijd de verhoging van de leeftijdsgrenzen."

Wat werd er vooral gecensureerd?

"Bekende thema’s als geweld, seks, drugs maar ook scènes met verdrinkende mensen waren taboe. De Tarzanfilms zijn een goede beeldenleverancier, maar er werd ook flink de schaar gezet in ‘Spartacus’ en zowel ‘The Man Who Knew to Much’ als ‘Torn Curtain’ van Alfred Hitchcock ontsnapten niet aan de Belgische censors. Idem dito voor ‘Some Like It Hot’ van Billy Wilder en over ‘I’m curious’ wordt gezegd dat de film door geen zinnig mens te verdedigen valt."

Stilzwijgend

Kubrick, Hitchcock... toch niet de eerste de beste...

"Oh, maar ook in John Ford-films werd geknipt. En Un condamné à mort s'est échappé van Robert Bresson werd drie weken lang met het label KNT vertoond omdat de verdeler, Gaumont, weigerde te knippen. De rel daarover leidde zelfs in de Franse pers tot een hetze tegen de bekrompen Belgisch filmkeuring en tot protest van Bresson zelf tegen drie voorgestelde coupures. Om uiteindelijk toch “kinderen toegelaten” te krijgen vond men een compromis. Eén beeld weg van een in elkaar geslagen gevangene en de film werd KT. Die evolutie ziet men terug in de publiciteit voor de film in de kranten van die tijd. Bressons terdoodveroordeelde gaat van KNT naar KT. Over Vittorio de Sica’s Fietsendief was er niet zoveel bombarie, er waren drie scènes geknipt, telkens opnieuw in verband met een bordeel, en de film kwam stilzwijgend als KT in de zalen."

Dansen

Het commerciële haalde het dus op de artistieke integriteit?

"Inderdaad, en vergeet ook het ethische aspect niet. Globaal gezien is de hele keuringskwestie terug te brengen naar het dansen op twee benen. Het politiek opvoedkundig, ideologisch aspect versus het commerciële. Maar Ongezien ambieert niet een wetenschappelijke studie te zijn. In mijn boek Verboden beelden over de Belgische filmcensuur, die weliswaar officieel niet bestaat, ga ik dieper in op het institutionele aspect. Ik breng het verhaal van de instituten die als hoofdtaken hebben of hadden om te controleren, te censureren en te disciplineren. Er waren in ons land verschillende keuringscommissies die op hun beurt onderverdelingen kenden. Ook de Katholieke Filmliga had een beoordelingscommissie maar hanteerde een andere keuringsterminologie."

Congres

De vertoning van Ongezien/Invisible op Film Fest Gent sloot aan bij het onlinecongres ‘Screening Censorship’, dat op 16 en 17 oktober 2020 georganiseerd werd door FFG, University of Columbia en Universiteit Gent.

Daarover vertelde prof. Biltereyst dat “het congres reeds lang gepland was en het de bedoeling was om aan de hand van papers en voordrachten zowel naar censuur in het verleden als naar censuur vandaag te kijken. En zeker na te denken over nieuwe vormen van censuur".

Wat is het voornaamste verschil tussen heden en verleden?

"Vroeger werd censuur van bovenuit opgelegd en was van onderuit discussie mogelijk. Beide partijen vonden elkaar halverwege. Nu zijn beide krachten opgeschoven naar een grootste gemene deler. Censuur in de filmindustrie zoekt naar consensus, naar een bepaald publiek. Een Disneyfilm als Splash maakt dat duidelijk. Als de in zeemeermin omgetoverde Daryl Hannah in de richting van het Vrijheidsbeeld trekt zie je iets van haar achterwerk. Ongeveer veertig jaar later zie je op Disney + dezelfde Hannah met digitaal verlengde haren zodat haar achterwerk volledig bedekt is. In 1984 was de blote poep geen reden om Splash KNT te maken. Nu durft Disney niemand voor het hoofd stoten. Zelfs in Ongezien zitten beelden die ook nu aanstoot zouden geven. Jane op leven en dood vechtend met een andere vrouw bv. zou niet politiek correct zijn."

Zichtbaar

Vervangt technologie de keuringscommissies?

"De grote technologische spelers en de sociale media zullen zeker nog mechanismen invoeren om de toegang tot bepaalde beelden te modereren. Er is al een soort surveillance of bewakingstechnologie waarmee je als ouder de content van de kinderen kan aansturen. Inflight Movies is een hele industrietak die zich inlaat met formatteren van films voor de vliegtuigmaatschappijen. Niemand in een vliegtuig mag zich gekwetst voelen door wat hij tijdens een vlucht ziet.

Bij censuur staan grenzen centraal. Een tepel op zelfs een “bloot” schilderij van Rubens op Facebook en aanverwante? Vergeet het maar. Met de hele censuurproblematiek kom je uiteindelijk in de mentaliteitsgeschiedenis terecht. Er zijn evoluties in wat al dan niet kan. Nu worden we soms gecensureerd zonder dat we het zelf weten. Censuur is levendiger dan ooit maar minder zichtbaar."

Verboden beelden van Daniël Biltereyst vanaf 9 december 2020 te koop

Voor het eerst wordt de geschiedenis van de 'verboden beelden' in kaart gebracht. Het resultaat is niet alleen een boeiend overzicht van wat Belgen niet te zien kregen, het is vooral een heerlijk leesbare schets van veranderende zeden en normen.

Daniël Biltereyst is verbonden aan de vakgroep communicatiewetenschappen van de UGent. Al meer dan tien jaar onderzoekt hij de geschiedenis van de Belgische filmkeuring.

[IMG]